«امیرعلیشیرنوایی» به روایت سفیر ایران در ازبکستان
به گزارش خبرنگار خبرگزاری فارس در تاشکند، «حمید نیرآبادی» سفیر ایران در «تاشکند» در آستانه پانصد و هشتادمین سالروز تولد امیر«علیشیرنوایی» گفت: امیرعلیشیرنوایی، دولتمردی فرهنگ دوست، آبادگری مردم یار و شاعری دوزبانه است.
نیرآبادی افزود: وی از دولت‌مردان فرهنگ دوست نامدار دوره تیموری است. در شهر«هرات» که از بزرگترین مراکز فرهنگی عصر خود بود زاده شد، از فضای شکوفایی فرهنگی و ادبی آن روزگار تاثیر پذیرفت و سهم خود در این شکوفایی را نیز ادا کرد.
سفیر ایران اظهار داشت: وی از یک سو شاعر، پژوهشگر، نویسنده، زبان شناس، موسیقی‌دان و عارفی برجسته بود و از سوی دیگر در نقش یک دولتمدار ظاهر می‌شود و در آن جایگاه نیز بیشترین توجه را به اهل فرهنگ و ادب و آبادانی سرزمین‌ها و زندگی مردم دارد.
نیرآبادی خاطرنشان کرد: در عرصه شعر از منابع دینی و عرفانی و آثار بزرگان بی همتای سخن چون «حافظ شیرازی»، «عبدالرحمن جامی »،« سعدی شیرازی»، «فریدالدین عطار نیشابوری»، «امیرخسرو دهلوی»، «خواجه نصیر طوسی»، «سلمان ساوجی»، «کمال خجندی»، «خیام نیشابوری»،«سنایی»،«خاقانی» و«فردوسی» الهام گرفته است. در این میان، نوایی بیشترین تأثیر را از «حافظ شیرازی»، «عطار نیشابوری» و «جامی» پذیرفته و شیفته آنهاست.
این دیپلمات ایرانی ادامه داد: وی الهامات و باورها و اندیشه‌های خود را به دو زبان ازبکی با تخلص «نوایی» و در زبان فارسی با تخلص«فانی» می‌سراید و درخشش و جایگاه بالای خود را در سپهر ادبی آن روزگار نشان می‌دهد. از این جهت وی را می‌توان یکی ازحلقه‌های پیوند میان ازبکستان، ایران و افغانستان و سایر کشورهای منطقه آسیای میانه و نماد هم زیستی، یگانگی و دوستی مردمان این منطقه دانست.
بهتر و شیرین تر آن است که منظور خود را از زبان این شاعر برجسته دو زبانه بازگو کنیم:
معنی شیرین و رنگینم به ترکی بیحد است
فارسی هم لعل و درهای ثمین گـر بنگری
گوییا در راست بـــازار سخـــن بگشاده‌ام
یک طرف دکان قنادی و یک سو زرگری
نیرآبادی عنوان کرد: پس از نوایی سرودن شعر به دو زبان ازبکی و فارسی به یک سنّت ادبی تبدیل شد و منطقه فرارود محل آفرینش آثار ادبی به دو زبان فارسی و ازبکی شد.
آثار امیرعلیشیر نوایی تا حدود سی اثر یاد شده است که بیشتر آنها با الهام گرفتن از آثار استادان زبان فارسی آفریده شده‌اند از جمله پنجگانه و خمسه «نوایی» به سبک خمسه «نظامی» و خمسه امیر«خسرودهلوی» است که شامل مثنوی‌های «حیره الابرار»، «فرهاد و شیرین»، «لیلی و مجنون»، «سبعۀ سیّاره» و «سد اسکندری» است. مثنوی «لسان الطیر» نوایی به شرح کتاب مشهور «منطق الطیر» عطارنیشابوری که کتابی عارفانه است، می‌پردازد. کتاب «مجالس النفائس» وی در شرح و توصیف حدود سیصد و پنجاه تن از بزرگان و شعرای معاصرنوایی است که به فارسی هم ترجمه شده است.
سفیر ایران گفت: «محبوب القلوب» نوایی کتاب سترگ و پرحجمی به نثر مسجع است که به گفته برخی از پژوهندگان از سبک کتاب «گلستان» سعدی شیرازی و «بهارستان» جامی پیروی کرده است. نوایی نوشته‌هایی به صورت راز ونیاز با خداوند و پروردگار جهان دارد که «مناجات» نامیده می‌شود. از مشهورترین اشعار فارسی نوایی، «مرثیه» و «غم نامه» ای است که در پی درگذشت دوست و مراد خود یعنی «عبدالرحمن جامی» سروده است. امیر علیشیر نوایی در یکی از راز و نیازهایش با آفریدگار مهربان به زیبایی نگاشت که:
«الهی مرا ز ملامت ناسپاسان مهجور دار و در خصوصیت حق شناسان محشور دار»
نیرآبادی افزود: امیر علیشیر نوایی همچنین مفسر قرآن و نویسنده آثار دینی و عرفانی بسیاری بوده و آثار منثور او چون «تاریخ انبیا و حکما» در تاریخ پیامبران و پادشاهان و «نسایم المحبت» در شرح حال صوفیان و آثار منظوم چون «اربعین» در ترجمه منظوم «چهل حدیث» از حضرت رسول (ص)، «سراج المسلمین» در فقه، «نظم الجواهر»، «لسان الطیر» حاوی آراء عرفانی و «مناجات» از جمله آنهاست.
وی تصریح کرد: نوایی استاد علم و هنر موسیقی هم هست، بیشتر قطعات موسیقی وی از طبیعت الهام گرفته شده و بر اساس صدای پرندگان تصنیف شده است. قطعات موسیقی نوایی در بین ترکمن‌ها، ایرانی‌ها، ازبک‌ها و اهالی شمال قفقاز و«استانبول» رواج و دوستداران فراوانی دارد. آهنگ «گلزار» یکی از کامل‌ترین آهنگ‌های ساخته امیرعلیشیر نوایی است که در آن ظهور طبیعت بهاری را استادانه بیان می‌کنند. در ساز دوتار پرده‌ای به نام «نوایی» و سه گروه هفتگانه وجود دارد که در مجموع ۲۱ آهنگ به نام «نوایی» است.
عنایت، توجه و علاقه ادیبان، نویسندگان و پژوهشگران به آثار امیر علیشیر نوایی و همچنین فزونی تعداد آثار و نوشته‌های وی سبب شد برای درک و فهم دشواری‌های احتمالی اصطلاحات و واژگان وی، فرهنگ لغت‌های چند زبانی مختلفی نگاشته شود. در دورۀ قاجار در ایران (۱۹۲۵-۱۷۹۵) شرح نویسی بر آثار «نوایی» رواج پیدا کرد و واژه نامه‌هایی مثل فرهنگ «سنگلاخ» «میرزا مهدی خان استرآبادی» (درگذشت ۱۷۶۰) برای آسان فهم کردن شعر نوایی نوشته شد.
این دیپلمات ارشد ادامه داد: بسیاری از آثار نوایی به عنوان بنیان‌گذار ادبیات ازبکی به زبان‌های مختلف ترجمه و چاپ شده است .«دیوان اشعار»، «رساله مفردات» در فن معما، «مناجات»، «خمسه المتحیرین»، «میزان الاوزان»، «محاکمه اللغتین»، «مجالس النفائس» و«نظم الجواهر» از آثار و کتاب‌های امیر علیشیر نوایی است که در ایران چاپ شده و در اختیار علاقمندان قرار گرفته است. «کتاب شرح احوال» و آثار امیرعلیشیر نوایی حاصل کوشش دکتر«شکفته»، به عنوان رسالۀ دکتری ایشان در رشتۀ زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران است که توسط موسّسۀ انتشاراتی بین المللی الهدی در تهران چاپ شده است. کتاب «مکارم الاخلاق» در شرح احوال امیر علیشیر نوایی نوشته «غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر» هم عصر نوایی نیز در تهران چاپ و منتشر شده است.
دانشگاه «فردوسی» مشهد هم در سال ۲۰۱۵ همایش بین المللی را در بزرگداشت «نوایی» برگزار نمود و پژوهشگرانی از کشورهای ایران، ازبکستان، افغانستان، ترکیه، هند، آلمان، آمریکا، تاجیکستان و قرقیزستان در آن شرکت و ۳۷۰ مقاله در مورد آثار و خدمات امیرعلیشیر نوایی ارائه کردند .
نیرآبادی اظهار داشت: علیشیر نوایی از فرصت دوستی با سلطان «حسین بایقرا» و حضور در دربار وی برای کمک به گسترش دانش، فرهنگ و آبادانی در روزگار خویش استفاده نمود. وی بناهای علمی و فرهنگی و تاسیسات اجتماعی و زیربنایی از قبیل مدارس، بیمارستان‌ها، کاروان سراها، بازارها، جاده‌ها و پل‌های بسیاری را در «خراسان» و اطراف «هرات» و کشورهای آسیای میانه، احداث و مرمت کرد که شمار آنها را به نقل از کتاب« مجالس النفائس» بیش از ۳۷۰ بنا دانسته‌اند.
سفیر ایران یادآوری کرد: نیکوکاری و خدمات فرهنگی و سازندگی امیرعلیشیر نوایی در ایران و به ویژه «خراسان» و «مشهد» مقدّس چشمگیر است که می توان از بنای ایوان جنوبی صحن عتیق و مدخل اصلی حرم مطهّر علی بن موسی‌الرّضا (ع)، آب نهر خیابان مشهد که از چشمه گیلاس تا صحن عتیق کشیده شده به اماکن متبرکه آبرسانی می‌کرده است، مقبرۀ «فریدالدّین عطّار» شاعر نامدار قرن ششم و هفتم در «نیشابور»، «بقعۀ قاسم الانوار» در «تربت جام» ،« بند طرق» در «خراسان»، کاروان سراهای «سنگ بست» و«دیز آباد» و مسجد جامع«سرخس» در «خراسان رضوی» یاد کرد که به همت وی ساخته شده اند.
نیرآبادی اظهار داشت: امیرعلیشیر نوایی به عنوان دولتمردی فرهنگ دوست، برجسته‌ترین حامی و بزرگترین پشتیبان فرهنگ در روزگار تیموریان بود و بدین سبب جمعی بزرگ و پرشمار از دانشمندان، عالمان، هنرمندان، شاعران، نویسندگان و عارفان به گرد او فراز آمده بودند. از جمله مشهورترین اینان می‌توان از مورخان نامدار «میرخواند» و «خواندمیر»، نقاش سرشناس «کمال الدین بهزاد»، خوشنویس پرآوازه «سلطانعلی مشهدی»، دانشمندان و عالمان مشهور« واعظ کاشفی» و «الهی اردبیلی» و همچنین شاعر و عارف بزرگ «جامی» یاد کرد.
حمید نیرآبادی در پایان گفت: فرهنگ دوستی، مردم یاری و آبادگری نوایی بی شمار و گسترده است و در این نوشتار کوتاه نمی‌آید و بنابراین سخن کوتاه می‌کنیم، چنانکه امیرعلیشیر نوایی در اشعار خود خوش سرود که :
سوز مَییدین آلّیما دریای ژرف
اِلکیما زورق کیبی جامِ شگرف
بی شک، سهم نوایی در گسترش هنر، دانش و آبادانی، نیکوکاری و مردم یاری در روزگار خویش بر هیچ کسی پوشیده نیست و از این جهت وی می‌تواند الگویی مناسب برای اهل فرهنگ و سیاست و ادب و عرفان باشد.
انتهای پیام/ح
منبع: فارس
