«نون پوشی» نذری مادرانه برای فرزندان/«گره‌گشو» جشنی ویژه کودکان
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها، عصمت اسماعیلی؛ آئین‌های سنتی مذهبی ریشه در اعتقادات و باورهای مردم دارد و برگرفته از آموزه‌ای بلند دینی و اصالت و غنی فرهنگی آنها است.
توجه ویژه به این آئین‌ها نشان می‌دهد که مردم هر منطقه با اعتقادات مذهبی برگرفته از دستورات الهی و ائمه معصومین (ع) و پیشینه‌های فرهنگی و قومی خود این مراسم‌ها را نسل به نسل پاس داشته‌اند و به آیندگان منتقل کرده‌اند.
دو آئین «گره گشو» و «نون پوشی» از آئین‌های سنتی مذهبی در بین مردم استان بوشهر است که در گذشته بیشتر بین مردمان این دیار کهن رواج داشته است.
مردم شهرها و روستاهای استان بوشهر بر پایه اعتقادات و باورهای دینی و فرهنگ غنی خود این گونه آئین‌ها را برگزار می‌کردند و امروز نیز در برخی از مناطق این آئین‌ها پا برجا مانده است.
گره‌گشو؛ جشنی برای پذیرایی کودکان
ماه مبارک رمضان از ماه‌های بسیار ارزشمند در دین مبین اسلام است که در آیات قرآن، روایات و احادیث به خیرات و برکات آن بسیار پرداخته شده و مؤمنان و مسلمانان همواره به استفاده بهینه و بهره‌مندی هر چه بیشتر از اوقات پر خیر و برکت آن سفارش شده‌اند.
با توجه به اهمیت این ماه ضیافت الهی از دیرباز آئین‌ها و مراسم خاصی که نشان از عشق و ارادت مردم این دیار به آئین‌های مذهبی دارد در این ماه مبارک در استان بوشهر و شهرستان گناوه برگزار می شده که برخی از آنها همچنان با فرارسیدن ماه رمضان برگزار می‌شود.
در کنار همدلی‌ها و مهربانی‌ها، آئین‌های کهن و ویژه این ماه مبارک در سراسر استان که هنوز هم در میان مردم و در این ایام معنوی برگزار می‌شوند حلاوت این ایام را چند برابر می‌کند.
این آئین‌ها در برخی از نقاط استان و روستاهای اطراف همچنان با شور و اشتیاق برگزار می‌شود و با اجرای این آئین‌ها که برگرفته از اعتقادات معنوی و دینی این مردم است شور و اشتیاق و درس‌های سخاوت و بخشندگی و جوانمردی را در میان افراد می‌پراکند.
آئین «گره گشو» آئینی سنتی مذهبی است که در شب میلاد کریم اهل بیت، حضرت امام حسن مجتبی (ع)، در ۱۵ رمضان برگزار می‌شود اما در برخی نقاط از جمله روستاهای گناوه صبح یا ظهر روز چهاردهم ماه مبارک رمضان نیز اجرا می‌شود.
این مراسم یکی از آئین‌های دیرین مذهبی در استان بوشهر به ویژه در شهرستان گناوه که ویژه نوجوانان و کودکان است و بزرگسالان نیز وظیفه پشتیبانی از این جشن را در شب میلاد کریم اهل بیت (ع) بر عهده دارند و بخش زیبایی از خاطرات و یادهای ماه مبارک رمضان را برای مردم این دیار به یادگار گذاشته است.
این آئین نمایشی و مذهبی در کوچه‌ها و معابر شهرها و روستاها برگزار می‌شود و کودکان و نوجوانان با در دست داشتن کیسه‌های خوش‌رنگ به درب منازل رفته و به مناسبت این شب مهم تقاضای شیرینی و شادباش از اهالی می‌کنند.
کودکان کیسه‌هایی رنگارنگ در دست دارند در خانه‌ها می‌زنند و با خواندن اشعاری مانند «گره گشو سرت بشور، با آرد شو» شیرینی و تنقلات درخواست می‌کنند و صاحب خانه با ظرفی محتوی تنقلات در کیسه آنها ریخته و بچه‌ها خوشحال و خندان به منازل دیگر مردم مراجعه می‌کنند مردم این دیار معتقدند به برکت شب پانزدهم ماه مبارک رمضان، شب میلاد کریم اهل بیت، امام حسن مجتبی (ع) هدیه گرفتن و هدیه دادن بخصوص به کودکان گره از مشکلات پیش روی خانواده‌ها باز خواهد کرد.
کلمه گره گشو تغییریافته از کلمه گره گشا است و مردم این دیار بر این باورند بخششی که در این شب صورت می‌گیرد باعث افزایش رزق و روزی آنان می‌شود.
در برگزاری این آئین، خانواده‌ها از چند شب قبل برای بچه‌ها کیسه‌هایی که بیشتر به صورت پارچه‌ای آماده می‌کنند.
در این آئین که در برخی نقاط آن را گِلِی گِشو می‌نامند، کودکان در حالی که کیسه‌هایی رنگارنگ در دست دارند، با خواندن اشعاری در خانه‌ها می‌زنند و با خواندن اشعاری ویژه مانند «گره گشو سرت بشور، با آرد شو» شیرینی و تنقلات درخواست می‌کنند و صاحب خانه با ظرفی محتوی تنقلات که از قبل آماده کرده در کیسه آنها ریخته و بچه‌ها خوشحال و خندان به منازل دیگر مردم مراجعه می‌کنند. بچه‌ها بعد از این‌که هدیه گرفتند، می‌خوانند «خونه گُچی پُرِهمه چی».
صاحب خانه نیز با اعتقاد به این‌که اگر دل کودکان را شاد کند گره از زندگی‌اش گشوده می‌شود، به آنها شیرینی، آجیل و دیگر تنقلاتی که بچه‌ها دوست دارند، می‌دهد.
در این ارتباط اگر خانواده‌ای نیز از آنان پذیرایی نکرد، ندا سر می‌دهند ‘ خانه گدا خیرش را به ما نداد’. یا «خانه گدا هیچش نداد».
همچنین در برخی نقاط رسم بر این است که در این شب کودکان به در خانه‌هایی می‌روند که از نیمه ماه رمضان سال گذشته تا نیمه رمضان امسال صاحب فرزند شده‌اند و از آنها هدیه و تنقلات می‌گیرند.
نون پوشی؛ نذری مادرانه برای فرزندان
در برخی شهرها و روستاهای استان بوشهر فرهنگ نذری «نون پوشی» کردن بین آنها از گذشته وجود دارد که از آئین‌های سنتی مذهبی بسیار زیبا در این دیار است.
نون پوشی در اصل نذری است که مادران این دیار برای سلامتی فرزندان خود انجام می‌دهند.
در این آئین سنتی مذهبی مادران برای شفای فرزند بیمارشان یا صاحب فرزند شدن نذر می‌کنند تا فرزندشان را در کنار منبر حسینیه یا کنار مختک علی اصغر یا در مکان‌های مقدس و متبرکه امامزاده، قدمگاه‌ها یا مسجد «نون پوش» کنند.
هنگامی که نذرشان برآورده شد و فرزندشان از بیماری یا مشکلی نجات یافت، نیت می‌کردند که به طور مثال با بیست نان او را نان پوش کنند و نذرشان را در امامزاده‌ها و اماکن مقدس بجا می‌آوردند.
این رسم بیشتر برای خردسالان و گاهی نوجوانان به کار گرفته می‌شود و افراد شرکت کننده در مراسم، فقط زنان و دختر بچه‌ها هستند.
کودک را بر زمین خوابانده و چند نان را تا زده و زیر سر او گذاشته و سر تا پای او را هم با نان می‌پوشانند. نان پوشی، برای لحظه‌ای کوتاه و با ذکر و سلام و صلوات و چاووشی انجام می‌شود و بعد از آن، نان‌ها را تکه تکه کرده و با مسقطی یا حلوا لقمه پیچ کرده و تقسیم می‌کند در این آئین مذهبی سنتی بسیار زیبا در ابتدا کودک مورد نظر را بر روی زمین خوابانده و چند نان که معمولاً نان محلی است را تا زده و زیر سر او گذاشته و سر تا پای او را هم با نان می‌پوشانند.
کار نان پوشی، برای لحظه‌ای کوتاه و با ذکر و سلام و صلوات بر ائمه و حضرت محمد (ص) و چاووشی انجام می‌شود و بعد از آن، نان‌ها را تکه تکه (لقمه لقمه) کرده و با مسقطی یا حلوای که قبلاً آماده شده لقمه پیچ کرده و در بین افراد حاضر در این مراسم تقسیم می‌کند.
چون نان نشانه برکت خداوند است و قداست خاصی در فرهنگ دینی و سنتی دارد، بچه‌ها را با نان می‌پوشانند و نان در این آئین نقش مهمی دارد.
رسوم و آئین‌های بسیار زیبا و معنوی مردم این دیار با اعتقادات عمیق مذهبی آنها پیوند خورده و در تار و پود زندگی آنها ریشه دوانده است و مردم بخصوص بزرگترها خاطرات زیبا، دلنشین و معنوی از اجرای آنها در یاد دارند.
این آئین‌های سنتی مذهبی که قدمتی به بلندای تاریخ سربلند و افتخارآمیز این خطه از کشورمان و ریشه در فرهنگ، دین و مذهب مردمان این دیار دارند، جذابیت‌ها و زیبایی‌های خاص خود را دارا هستند و به عنوان یک سنت اجتماعی باید در حفظ آنها تلاش شود تا به دست فراموشی سپرده نشود.
ثبت ملی «نون‌پوشی» و «گره‌گشو»
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر به رسانه‌ها اعلام کرد: ۱۰ آئین معنوی و اثر ناملموس فرهنگی مرتبط با ماه مبارک رمضان در این استان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.
محمدحسین ارسطو زاده گفت: این آثار ناملموس شامل «شیوه پخت حلوای انگشت پیچ»، «رنگینک» که از خرما میوه بومی محل درست می‌شود، «آش بوشهری» و «پخت گرده محلی» چهار غذای بومی مناطق مختلف این استان که پای ثابت سفره افطار مردم بوشهر است و در دیگر مراسم آئینی سال هم به عنوان نذری پخت و تقسیم می‌شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر یادآور شد: «سینه زنی بوشهری»، «سنج و دمام» و «پا منبری» نیز از جمله دیگر آیین‌هایی است که در بوشهر جایگاه خاصی دارند و در ایام سوگواری و عزاداری اجرا می‌شود و در شب‌های قدر به طور ویژه مردم بوشهر با برگزاری چنین مراسمی به عزاداری می‌پردازند.
ارسطو زاده گفت: «نون پوشی»، «گره گشو» و «دم دم سحری» از دیگر آئین‌های مختص ماه مبارک رمضان است که به ثبت ملی رسیده‌است.
وی ادامه داد: آئین گره گشو مربوط به نیمه ماه رمضان همزمان با میلاد امام حسن مجتبی (ع) بوده و برای ایجاد نشاط در بین کودکان برگزار و مراسم نون پوشی ریشه در باورهای بومی و مذهبی مردم دارد و با عنوان نذر برگزار می‌شود.
ارسطو زاده گفت: تاریخ غنی بوشهر برخاسته از آداب و سنن گذشتگان است که ریشه در فرهنگ دینی آنان دارد و در هر مناسبتی برنامه‌های آئینی و خاص، جایگاه ویژه‌ای در بین مردمان این دیار داشته‌است.
منبع: مهر
