آب‌های شور و لب‌شور، ظرفیتی بلااستفاده در استان گلستان
به گزارش خبرگزاری فارس از گرگان، آب مورد نیاز در استان گلستان در افق سال ۱۴۰۴ برای بخش‌های شرب و بهداشت، صنعت و خدمات، محیط زیست و کشاورزی (در سطح ۸۵۰ هزار هکتار با مدول آبیاری فعلی آب)، حدود ۶ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب خواهد بود در حالی که پتانسیل آب استان حدود ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب است و راهی برای افزایش آن به نظر نمی‌رسد.
* حداقل کمبود آب استان به حدود ۴ میلیارد مترمکعب بالغ می‌شود
لذا حداقل کمبود آب استان به حدود ۴ میلیارد مترمکعب بالغ می‌شود که باید برای تامین آن اندیشه، برنامه‌ریزی، فرهنگ‌سازی، تامین اعتبار و عملیات اجرایی سنگینی را پیگیری کرد.
یکی از این راهکارها استفاده از آب‌های شور و لب شور داخلی موجود در استان و نیز استفاده از آب دریای خزر است.
استفاده از حدود ۲ میلیارد متر مکعب از پتانسیل آب‌های سطحی و زیرزمینی استان در بخش کشاورزی و ۱۰۰ میلیون متر مکعب در بخش آبزی‌پروری قادر به آبیاری ۳۰۰ هزار هکتار از اراضی استان است و حدود ۳ هزار و ۷۰۰ هکتار نیز به عنوان ذخایر و مزارع آبزی‌پروری در نظر گرفته می‌شود، همچنین تصفیه و بازچرخانی حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب از آب مصرفی بخش‌های صنعت و شرب ۳۰ هزار هکتار دیگر از اراضی استان را آبیاری کند.
در صورت استفاده از روش‌های نوین آبیاری، با صرفه‌جویی در همین میزان ۲ میلیارد مترمکعب به علاوه این ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب می‌توان حدود ۱۰۰ هزار هکتار دیگر از اراضی استان را از نعمت آب برخوردار کرد.
انتقال آب از حوضه‌های مجاور نیز می‌تواند به میزان ۳۰۰ میلیون متر مکعب پتانیسل آب استان را افزایش دهد که در صورت استفاده از شیوه‌های فعلی آبیاری، حدود ۴۳ هزار هکتار و در صورت استفاده از روش‌های آبیاری مدرن، حدود ۵۶ هزار هکتار از اراضی استان را به اراضی آبیاری شده پیوند خواهد داد.
* در صورت استفاده از روش‌های مدرن آبیاری قادر است حدود ۴۶۰ هزار هکتار از اراضی استان را آبیاری کند
جمع چهار رقم فوق میزان آب قابل استفاده برای بخش کشاورزی را به مقدار ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب نشان می‌دهد که در صورت استفاده از روش‌های مدرن آبیاری قادر است حدود ۴۶۰ هزار هکتار از اراضی استان را آبیاری کند.
براساس آمارهای موجود، استان گلستان دارای ۸۵۰ هزار هکتار اراضی قابل کشت است که در صورت انجام موارد فوق، هنوز حدود ۳۹۰ هزار هکتار از اراضی استان باید به صورت دیم کشت شود و یا اصولا بدون کشت باقی بماند.
برای آبیاری ۳۹۰ هزار هکتار در صورت استفاده از روش‌های فعلی آبیاری به حدود ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب آب دیگر احتیاج است.
* شوری آب دریای خزر حدود یک سوم آب‌های آزاد است و در شمار آب‌های نیمه‌شور محسوب می‌شود
وجود منابع بزرگی از زه آب‌های ناشی از آبیاری و زهکشی اراضی کشاورزی استان و از آن مهمتر، وجود نعمتی به نام دریای خزر در مجاورت استان گلستان، این امکان را فراهم می‌آورد که بتوان در خصوص استفاده از این منبع بزرگ آبی مطالعه و برنامه‌ریزی کرد. شوری آب دریای خزر حدود یک سوم آب‌های آزاد است و در شمار آب‌های نیمه‌شور محسوب می‌شود.
در خصوص استفاده از آب‌های نیمه شور و شور در ایران و دیگر کشورها تحقیقات فراوانی صورت گرفته و در مناطق زیادی نیز عملا از این نوع آب‌ها استفاده می شود.
* تاکنون ۱۰ هزار گیاه مناطق گرمسیری با آب شور آبیاری می‌شوند که ۲۰ گونه آن دارای ارزش صنعتی است
تاکنون ۱۰ هزار گیاه که در مناطق گرمسیری رشد می‌کنند و با آب شور آبیاری می‌شوند، شناخته شده که ۲۰ گونه آن دارای ارزش صنعتی است.
در کشور اریتره گیاه «سالیکورنیا» که یک گیاه شورزی روغنی است با آب دریا آبیاری می‌شود، در چابهار قرار است آب دریا پس از گردش در استخرهای پرورش میگو تصفیه شده ودر حوضچه‌های جداگانه‌ای برای آبیاری مزارع کشت «مارچوبه» و درخت «حرّا» مورد استفاده قرار گیرد. در این حوضچه‌ها، سخت‌پوست «آرتمیا» نیز به راحتی رشد می کند .
در نتایج تحقیقی به منظور بررسی تاثیر استفاده از زهاب بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه گندم (رقم چمران) آمده است که اگر هدف استفاده درازمدت از آب زهکش باشد، کاربرد تا ۵۰ درصد زهاب به روش اختلاط با آب تازه در اولویت اول یا ۲۵ درصد زهاب به روش تناوب در اولویت دوم می‌تواند به عنوان بهترین روش استفاده بهینه از زهاب در نظر گرفته شود.
مطالعه‌ای در خصوص افزایش کارایی مصرف آب نیمه‌شور و شور بر روی ذرت و پنبه در کاشمر و ورامین اجرا شده است. با استفاده از این روش‌ها عملکرد علوفه خشک ذرت ۷٫۲ تن در هکتار و کارایی مصرف آب ۱٫۳۷ کیلوگرم علوفه خشک برمتر مکعب آب به دست آمد.
در خصوص پنبه نیز میزان ۳٫۶ تن وش پنبه در هکتار با کارایی ۰٫۳۷ کیلوگرم وش به ازای هر متر مکعب آب به دست آمده است.
* آب شور رقیق شده دریا می‌تواند باعث تولید بیشتر آنتی‌اکسیدان‌هایی مثل ویتامین E و C در چندین نوع گوجه‌فرنگی شود
تحقیقاتی در دانشگاه پیزای ایتالیا ثابت کرد که آب شور رقیق شده دریا می‌تواند باعث تولید بیشتر آنتی‌اکسیدان‌هایی مثل ویتامین E و C در چندین نوع گوجه‌فرنگی شود.
گیاه «جاتروفا» که دانه‌های آن دارای حدود ۴۰ درصد روغن است که به عنوان سوخت گیاهی کاربرد دارد می‌تواند بدون هیچ عملیات فراوری و حتی ترکیبی جانشین سوخت‌های فسیلی شده و در موتورهای دیزلی مصرف شود و تفاله‌های دانه‌های آن نیز پس از استخراج روغن قابل تخمیر بوده و می‌توان از آن الکل تولید کرد و نیز در سموم آفت‌کش طبیعی و تهیه کود گیاهی مورد استفاده قرار داد.
نیز گیاهی است که با استفاده از آب شور و در اراضی لم یزرع قابل کشت بوده و علاوه بر برخی کشورها مانند هند، چین، مصر، تایلند، اندونزی، برزیل، اردن و عربستان، در برخی از استان‌های ایران نیز در سطح چند هزار هکتار در حال کشت است.
شرکت مهندسین مشاور «مهاب قدس» در مطالعات مربوط به زهکشی اراضی شمال استان گلستان، رویکردهای نوین توسعه کشت و صنعت‌های شورورزی محصولات متنوع زراعی، باغی، علوفه‌ای، دارویی، سوخت زیستی، محصولات دامی، پرورش آبزیان، تولید نمک و جلبک را پیش‌بینی کرده است و از جمله به گیاه شورپسند «سالیکورنیا» برای تولید روغن خوراکی و علوفه دام، گیاه «آتریپلکس» به عنوان علوفه مغذی برای دام، گونه‌های مختلف ماکروجلبک‌ها و میکرو جلبک‌ها که دارای فرآورده‌های مفید مانند بتاکاروتین، کلروفیل، لیپید ( چربی و روغن)، انواع عناصر معدنی و ویتامین‌ها است و در صنایع بهداشتی، دارویی، مکمل‌های غذایی برای انسان، آبزیان، دام و سوخت‌های زیستی کاربرد فرامان و بازار مصرف بسیار خوبی دارند.
ماهی آب‌شور «تیلاپیا»، «آرتمیا» که از انواع مهم سخت‌پوستان بوده و به عنوان بهترین ماده غذایی برای پرورش میگو و ماهی کاربرد دارد، میگو وانامی که در حال حاضر در استان گلستان در حال تولید است، اشاره کرده است.
* برای زیر کشت بردن حدود ۳۹۰ هزار هکتار از اراضی استان امکان استفاده از آب‌های شور وجود دارد
لذا امید است برای زیر کشت بردن حدود ۳۹۰ هزار هکتار از اراضی استان که بدون آب‌باقی می‌ماند، برنامه‌ریزی مناسب برای استفاده از آب‌های شور حاصل از زهکشی اراضی شمال استان که میزان آن به حدود ۸۰ میلیون متر مکعب بالغ خواهد شد.
نیز احداث تاسیسات بزرگ پمپاژ در نقاط مختلف در سواحل دریا به میزان کل حدود ۲۰۰ متر مکعب بر ثانیه و پمپاژ آب در طول ۶ ماه فصلع زراعی به مقدار ۲۰ ساعت در روز و انتقال حدود ۲ میلیارد و ۶۲۰ میلیون متر مکعب آب توسط کانال‌ها یا خطوط لوله به مزارع به عمل آید که الزاما باید این مزارع در مناطقی طراحی شود که آب‌شور و نیمه‌شور استفاده شده نتواند به سفره‌های شیرین آب زیرزمینی نفوذ کرده و کیفیت آنها را تحت تاثیر قرار دهد، لذا تعیین محل مزارع حساسیت خاصی را طلب می‌کند ولی منطقه عمومی آن را می‌توان عمدتا در اراضی شمال گرگانرود و به ویژه در اراضی انتهایی حوضه آبریز اترک متصل به دریا در نظر گرفت.
=======================================
سید محسن حسینی ( برساووش)، کارشناس مسائل آب
=======================================
انتهای پیام/۲۳۰۷/
منبع: فارس
