پنبه قهوه‌ایِ خراسان جنوبی جهانی می‌شود/ «مَله»؛ قماشی بی بدیل
خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: قدمتش به حدود ۵۰۰ سال قبل باز می‌گردد. میراث ناملموس خراسان است و هر چند قهوه‌ای است موجب روسفیدی کشاورزان شهرستان خوسف شده است. سخن از «پنبه مَله» یا همان «پنبه قهوه‌ای» است. پنبه‌ای که قماش آن بدون رفتن به کارگاه رنگ رزی، زیبا و خوش رنگ است و کرم قهوه‌ای درخشان آن هوش از سر گردشگرانی که به این خطه پا می‌گذارند می‌برد.
گیاهی راز آمیز که کشت آن از زمان‌های دور ویژه «خوسف» بوده و کشاورزان این منطقه اعتقاد به خوش یمنی آن دارند، تا حدی که هر زراعتگران عقیده داشته اند در حد توان خود این نمونه از پنبه را باید کنار پنبه سفید و سایر محصولات کشت کنند چون اعتقاد داشته‌اند که اگر آب با عبور از این پنبه به دیگر محصولات (پنبه سفید) برسد در باردهی و برکت زمین مؤثر خواهد بود.
روش‌های کاشت، داشت و برداشت پنبه قهوه‌ای خراسان جنوبی مانند پنبه معمولی است اما به لحاظ کوتاهی الیاف آن را با کمان، حلاجی نمی‌کنند بلکه تمامی فرایند تبدیل آن به نخ با دست انجام می‌شود.
اشاره به بعد معنوی پنبه مَله
در گذشته از این نوع پنبه به دلیل اعتقاد مردم به آن، به منظور تولید پارچه‌های معنوی مانند جانماز، پرده مسجد، سفره نان، شال سر و از این قبیل استفاده می‌شد سرخچه‌هایی که هنوز در صندوقچه مادران و مادربزرگان این سرزمین به یادگار مانده است.
سه دهه اخیر از طرفی با روی آوردن کشاورزان به کشت ارقام اصلاح شده و وارداتی که دارای الیاف بلند است و از طرفی خشکسالی‌های پیاپی، پنبه مله به خاطرات پیوست و تا حدودی به فراموشی سپرده شد حتی بذر این گیاه محلی در حال فرسایش و نابودی بود.
سال‌های اخیر با توجه به اهمیت فوق‌العاده حفاظت از ذخایر ژنتیکی گیاهی کشور به عنوان یکی از برنامه‌های مهم راهبردی توسعه کشاورزی، احیا و خالص‌سازی این محصول محلی، گام مهمی در تحقق اهداف عالیه سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی برداشته شد.
شاخص‌هایی از جمله خوش رنگ بودن، طیف رنگی از کرم روشن تا قهوه‌ای آجری، نرم‌تر بودن این گونه پنبه نسبت به پنبه معمولی، موارد درمانی پارچه‌های ملّه، اعتقادات و باورهای مترتب بر آن، ویژگی‌های ساختاری و فیزیکی پنبه مله، موجب تمایز و ویژه ساختن این پنبه شده است.
قابل احترام بودن و نگاه همراه با تقدس به پنبه ملّه در کاربردهای آن از قبیل جانماز، سجاده، سفره، پرده، قطیفه (قدیفه)، چادر، گردن پیچ (یلومله) و سایر تأثیرگذار بوده است.
سراغ پنبه کاران خوسفی رفتیم و از آنها از قدمت کشت این محصول، باورهای مردم در این زمینه و مسائل پیش روی آنان پرسیدیم.
کمبود آب، مشکل اصلی بر سر راه ترویج کشت پنبه مله
محمد حسن افضلی از پنبه کاران شهرستان خوسف در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: سال گذشته حدود ۲۰ کیلو پنبه برداشت کردم ولی امسال به واسطه کمبود آب اوضاع کمی متفاوت است.
وی با بیان اینکه در اطراف شهرستان خوسف چون ماژان و سرچاه و… کشت پنبه مله در سال‌های اخیر رونق بسیاری یافته است، گفت: من در حدود ۱۵۰ متر زمین کشت پنبه مله دارم.
این پنبه کار شهرستان خوسف با بیان اینکه در حال حاضر بزرگترین مشکل در زمینه رونق کشت پنبه مله موضوع کمبود آب است، بیان کرد: وقتی پنبه مله تبدیل به نخ و بعد پارچه می‌شود خریداران بسیار زیادی دارد و به قول معروف روی دست فروشنده باقی نمی‌ماند.
نخ ریسی از «پنبه مله» یادگاری از نیاکان
افضلی با اشاره‌ای به فرهنگ کشت و نخ ریسی پنبه مله در شهرستان خوسف گفت: در گذشته همه کارهای مربوط به این محصول از کشت، برداشت، نخ ریسی و… با دست انجام می‌شد و بانوان خوسفی با حلاجی دسته این پنبه‌ها را تبدیل به نخ می‌کردند.
وی با تأکید بر اینکه از همان زمان از پنبه مله پرده، چادر، لباس و جانماز تهیه می‌کردند، ادامه داد: پنبه مله یا همان پنبه قهوه‌ای در کل کشور تنها در خوسف وجود دارد که باید نسبت به احیا و رونق آن همت داشت.
بعد از برداشت نوبت به تبدیل شدن پنبه به نخ و پارچه و فروش می‌رسد و کسانی طی سال‌های اخیر در این زمینه قدم‌های بزرگی برداشته اند و این سنت دیرینه و در واقع میراث فرهنگی خوسف را احیا کردند.
مسیر پر فراز و نشیب برای احیای «پنبه مله»
معصومه کرمانی از تولیدکنندگان پارچه از پنبه مله و عضو مؤسسه خیریه حضرت رسول (ص) شعبه خوسف که مسیر پر فراز و نشیب برای احیای مله خوسف برداشت است، اظهار کرد: من از سال ۹۲ برای احیای پنبه مله و پارچه بافی از این نوع پنبه تلاش فراوانی را شروع کردم.
وی بیان کرد: خاطرم هست در ابتدا که به متولیان امر درخواست ثبت ملی پنبه مله را دادم گفتند که این امکان میسر نیست زیر باید پنبه و پارچه آن تا باید اندازه‌ای در شهرستان موجود باشد و من کار را با میزان بسیار پایین پنبه شروع کردم.
قول خرید پنبه را به کشاورزان دادم
تولید کننده پارچه از پنبه مله گفت: در ابتدا به سراغ کشاورزان رفتم و از آنان پرسیدم که چرا پنبه مله کشت نمی‌کنید که آنان نگرانی خود را از بازار فروش اعلام کردند و ما نیز در مؤسسه‌ای که داشتیم قول دادیم که از آنان خریداری کنیم.
کرمانی با تأکید بر اینکه مرکز تحقیقات کشاورزی بیرجند در تکثیر پنبه مله و کاشت آن ما کمک کردند، یادآور شد: بعد از آن کشاورزان نیز با جرأت پنبه مله را کشت کردند و ما نیز از آنان خریداری کردیم و خوشبختانه هیچکدام از پارچه‌های ما بدون مشتری باقی نمانده است.
وی افزود: در ابتدا با ۴۰ دار کار را شروع کردیم و بعد از آن نیز هر سال یکی- دو دار اضافه کردیم و اکنون نیز نزدیک ۸۰ بافنده داریم که بسیاری از آنان در روستاهای اطراف شهرستان خوسف زندگی می‌کنند.
در عرصه صادرات ورود نکرده ایم
تولید کنند پارچه از پنبه مله با اشاره به اینکه در حال حاضر از پنبه مله پارچه، حوله و سجاده و… تولید می‌کنیم که هر کدام مشتری‌های خاص خود را دارد، گفت: با توجه به تبلیغاتی که کرده ایم الان در بسیاری از استان‌های کشور مشتری داریم ولی هنوز در عرصه صادرات ورود پیدا نکرده ایم.
کرمانی اظهار کرد: در نمایشگاه یزد که مرکز نساجی ایران است که شرکت کردیم اساتید دانشگاه و.. در داوری به پارچه‌های ما نمره ۲۰ دادند.
وی افزود: به دنبال این هستیم که پارچه‌هایی با عرض بیشتر تولید کنیم ولی حتی ذره‌ای پارچه تولید شده از پنبه مله را دور نمی‌ریزیم و در تزئین لباس‌ها استفاده می‌کنیم.
غزاله دلیری مدیر موزه لباس و منسوجات طبیعی خراسان جنوبی در گفت و گو با خبرنگار مهر با بیان اینکه موزه ما در وهله اول با محوریت ترویج پنبه مله راه اندازی شد، گفت: پنبه مله و پارچه‌های تولید شده از آن برای گردشگرانی که به موزه ما می آیند بسیار جذاب است.
«پنبه مله» و فرصتی که برای گردشگری ایجاد می‌کند
وی ادامه داد: وقتی آنان پنبه را روی بوته می‌بینند باورشان می‌شود که رنگ قهوه‌ای و کرم رنگ این پارچه‌ها طبیعی است.
مدیر موزه لباس و منسوجات طبیعی خراسان جنوبی گفت: چند روز قبل گردشگرانی که به موزه ما آمده بودند با دیدن پارچه‌های تولید شده از پنبه مله تصمیم گرفتند که برای دیدن مزارع پنبه مله به خوسف سفر کنند.
دلیری در زمینه استقبال از خرید پارچه‌های تولیدی از پنبه مله اظهار کرد: هر چند قیمت این نوع پارچه از قیمت پارچه‌های تولیدی از پنبه سفید بیشتر است اما به علت خاص بودن آن مورد استقبال واقع شده است.
وی ادامه داد: بیشتر فروش‌ها ما رومیزی‌هایی است که از پنبه مله تولید می‌شود.
پیگیری ثبت خوسف به عنوان شهر جهانی پنبه مله
علی حسینی فرماندار شهرستان خوسف در گفت و گو با خبرنگار مهر در این زمینه اظهار کرد: پنبه مله یکی از ظرفیت‌های شهرستان است که تا چند سال قبل رو به فراموشی و نابودی بود ولی خوشبختانه با تلاش فراوان و ترغیب کشاورزان به کشت مجدد احیا شده است.
وی با اشاره به اینکه پنبه ملّه شهرستان خوسف از چند سال قبل در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ثبت شد، بیان کرد: پیگیر این موضوع هستیم که خوسف به عنوان شهر جهانی مله ثبت شود و گام‌های مؤثر تری در این زمینه برداریم.
هفت هکتار زمین در خوسف زیر کشت پنبه مله
فرماندار شهرستان خوسف با تأکید بر اینکه هفت هکتار سطح زیر کشت پنبه مله در شهرستان داریم، گفت: به طور متوسط از هر هکتار پنبه مله حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ کیلو پنبه برداشت می‌شود.
سید علی حسینی گفت: پنبه قهوه‌ای در دنیا نظیر ندارد و مهد و معدن آن در تمامی جهان شهرستان خوسف است که باید از این فرصت بی نظیر بیشترین بهره برداری را ببریم.
جواد اشرفی، معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار خراسان جنوبی نیز در این زمینه اظهار کرد: شهرستان خوسف شهر ملی «مله‌بافی» است و سال ۹۸ شهر خوسف به عنوان شهر ملی «مله» ثبت شد.
جشنواره «پنبه مله» ۲۵ آبان برگزار می‌شود
معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار خراسان جنوبی گفت: هفته فرهنگی فرصتی برای برگزاری جشنواره مله و معرفی و عرضه قابلیت‌های حوزه مله‌بافی است که در ۲۵ آبان‌ماه در شهر خوسف برگزار خواهد شد.
«پنبه مله» نه تنها از حیث کشاورزی و سود آوری اقتصادی بلکه از نظر معنوی و میراث فرهنگی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و از طرف دیگر به واسطه آنکه تنها در خوسف کشت می‌شود می‌تواند در جذب گردشگر نیز نقش آفرین است.
پس در گام اول از کشاورزان پنبه کار حمایت کرده و در گام دوم این ظرفیت بی بدیل خراسان جنوبی را به گردشگران به ویژه علاقه‌مندان به گردشگری کشاورزی و طبیعی معرفی کنیم.
منبع: مهر
