تنشها بر سر سدِّ النهضه وارد مرحله خطرناکی شده است

خبرگزاری مهر -گروه بین‌الملل: بحران سد النهضه در سایه پافشاری اتیوپی بر اعلام آغاز مرحله دوم آبگیری سد آن هم بدون دستیابی به یک توافق با مصر و سودان، وارد مرحله جدیدی از تنش بی‌سابقه میان سه کشور مذکور شده است.

مصر و سودان تنها خواهان دستیابی به توافقی بر سر نحوه آبگیری سد النهضه و راه‌اندازی آن هستند؛ توافقی که دربردارنده سازوکاری قانونی و الزام‌آور باشد که به هنگام بروز اختلاف یا مشکل بتوان بدان توسل جست اما اتیوپی با ایده توافق الزام‌آور مخالفت می‌ورزد و بر اکتفا به «اصول غیر الزام‌آور و ارشادی» اصرار دارد، امری که با مخالفت شدید مصر و سودان روبرو شده است.

مصر در تأمین ۹۰ درصد از آب شرب خود به رود نیل وابسته است و هرگونه کاهش سهم آبی این کشور از نیل، آثار اجتماعی و اقتصادی ویرانگری بر مصر خواهد داشت، این در حالی است که آدیس‌آبابا بر این باور است که سد النهضه با سرمایه‌گذاری ۴.۶ میلیارد دلاری در تبدیل شدن این کشور به قطب انرژی منطقه مؤثر است و می‌تواند علاوه بر درآمدزایی منجر به فقرزدایی در این کشور شود.

در این میان، اختلافات سه کشور بر سر مقدار آب رهاسازی شده از سوی اتیوپی در صورت بروز کم‌آبی متمرکز است. با عملیاتی شدن این سد، اتیوپی می‌تواند به بزرگترین کشور صادر کننده برق در آفریقا تبدیل شود.

سد النهضه در ۲۰ کیلومتری سودان واقع شده است. مصر نگران پایین آمدن سهم آب خود است؛ آبی که آن را برای شرب، زراعت و صنعت به کار می‌گیرد. تصمیم دولت اتیوپی برای آغاز مرحله دوم آبگیری سد النهضه با مخالفت شدید مصر و سودان مواجه شده است؛ دو کشوری که در تامین آب خود به شدت به رود نیل وابسته هستند.

هر روز که می‌گذرد، احتمال حمله مصر و سودان به سد النهضه اتیوپی افزایش می‌یابد. این دو کشور برای ممانعت از مرحله دوم آبگیری سد النهضه از سوی اتیوپی و در معرض خطر قرار گرفتن بیش از ۴۰ میلیون نفر از شهروندان این دو کشور، به گزینه نظامی می‌اندیشند. این در شرایطی است که همه تلاش‌ها برای میانجیگری به شکست انجامیده و راه به جایی نبرده است.

«مصطفی حسن الزبیر» مذاکره کننده ارشد دولت سودان اعلام کرده است که مرحله دوم آبگیری را شروع کرده و این روند را در ماه‌های جولای و آگوست تکمیل خواهد کرد.

این بدان مفهوم است که ساعت صفر برای مصر و سودان شروع شده است و دو کشور در راستای گام برداشتن به سمت جنگ علیه اتیوپی حرکت می‌کنند زیرا اگر تحرکی به عمل نیاورند، مردم این کشورها آنها را مورد بازخواست قرار خواهند داد این بدان مفهوم است که ساعت صفر برای مصر و سودان آغاز شده است و دو کشور در راستای گام برداشتن به سمت جنگ علیه اتیوپی حرکت می‌کنند؛ زیرا اگر اقدامی صورت ندهند، مردم این کشورها آنها را مورد بازخواست قرار خواهند داد.

سودان و مصر اواخر ماه مه گذشته به رزمایش‌های نظامی با انواع تسلیحات روی آوردند؛ اما به نظر می‌رسد که اتیوپی توجه چندانی به این رزمایش‌های هشدار دهنده مصر و سودان ندارد.

اتیوپی بر تصمیم خود برای آبگیری مرحله دوم سد النهضه پافشاری می‌کند و چند روز قبل «آبی احمد» نخست وزیر این کشور اعلام کرد که بیش از ۱۰۰ سد کوچک و متوسط در مناطق مختلف این کشور خواهد ساخت.

آبی احمد در مراسم گشایش مرحله نخست جاده اداما- اواش به طول ۶۰ کیلومتر گفت: «قرار است در سال آتی بیش از ۱۰۰ سد کوچک و متوسط در مناطق مختلف کشور ساخته شود و ساخت این سدها نقش کارآمد و مؤثری در افزایش سه برابری تولیدات کشاورزی با هدف تضمین امنیت غذایی اتیوپی خواهد داشت».

نخست‌وزیر اتیوپی بر لزوم تحقق برنامه اعلام شده تأکید و اعلام کرد: «همه طیف‌های مختلف کشور و مردم باید برای تحقق این خواسته‌ها و دیگر برنامه‌های توسعه همکاری کنند».

این نشان می‌دهد که پروژه سد النهضه اتیوپی محدود به تولید برق نیست؛ بلکه در راستای راهبرد اتیوپی برای چنگ انداختن بر آب رود نیل و استفاده از آن برای پروژه‌های زراعی بدون در نظر گرفتن منافع آبی سودان و مصر است.

از سوی دیگر، پافشاری اتیوپی بر آغاز مرحله دوم آبگیری سد النهضه نیز نشان می‌دهد که هدف این کشور تنها توسعه و تولید برق نیست، بلکه آدیس آبابا به دنبال تسلط بر منابع آب رود نیل و فروش آن است؛ امری که با واکنش شدید مقامات مصری از جمله «عبدالفتاح السیسی»، رئیس جمهوری این کشور روبرو شده که گفته است همه گزینه‌ها از جمله اقدام نظامی علیرغم تبعات بین‌المللی آن روی میز است.

عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر گرچه زیاد سخن نمی‌گوید و از تهدید آتشین تا حد امکان خودداری می‌کند، اما آب رود نیل را خط قرمز دانسته است. هرچند نمی‌توان نحوه برخورد مصر و سودان را به شکل دقیق تخمین زد، اما بسیاری بر این باورند که مصر با کمک سودانی‌ها از اقدام برای ویرانی سد النهضه – صرف نظر از بهای احتمالی چنین اقدامی- دریغ نخواهد کرد.

در این میان نکته قابل توجه این است که مصر از سوی اعراب حمایت نمی‌شود و به ویژه متحدانش در کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس بیشتر مایل به ایفای نقش یک میانجی هستند تا اینکه بخواهند آشکارا در کنار مصر بایستند.

«نبیل فهمی» وزیر خارجه پیشین مصر در این باره گفت: «به دلیل بحران سد النهضه، بروز درگیری میان مصر و اتیوپی حتمی خواهد بود. ریشه بحران سد النهضه در این واقعیت نهفته است که مذاکرات در دوره‌های گذشته مبتنی بر تلاش برای تحمیل یک دیدگاه به ضرر دیگری بود وزیر خارجه پیشین مصر گفت: «به دلیل بحران سد النهضه، درگیری میان مصر و اتیوپی حتمی خواهد بود. ریشه بحران سد النهضه در این واقعیت نهفته است که مذاکرات در دوره‌های گذشته مبتنی بر تلاش برای تحمیل یک دیدگاه به ضرر دیگری بود» .

فهمی افزود: «اتیوپی در تلاش است در مورد سرنوشت مجرای عبوری آب از رود و عبور از مرزها به سمت کشورهای دیگر تصمیم‌گیری کند».

وی نسبت به پیامدهای سیاستی که اتیوپی درصدد تقویت و ایجاد آن است، هشدار داد و آن را «بسیار خطرناک» توصیف کرد.

وزیر خارجه پیشین مصر همچنین تأکید کرد: «پذیرش این اصل در مرحله فعلی به معنای اجرای آن در مراحل دیگر است که درگیری را اجتناب‌ناپذیر و حتمی می‌کند».

«محمد نصر علام» وزیر سابق امور آبی مصر سد النهضه را به سد ویرانی تعبیر کرد و گفت که اتیوپی قصد راه اندازی آن بدون توافق با دو کشور دیگر یعنی سودان و مصر را دارد.

وی با انتقاد از رویکرد منفعلانه مقامات قاهره در قبال سد النهضه افزود: «آبگیری سد اتیوپی بر سد العالی که حامی مصر از خشکسالی است و تأمین کننده اصلی برق این کشور است، تأثیر زیادی دارد. آیا زیانی بدتر از این هم می‌توان تصور کرد؟»

از سوی دیگر «اسماعیل صبری» استاد علوم سیاسی و روابط بین بین‌المللی مصری گفت: «همه شواهد و نشانه کنونی گواه بر این است که اتیوپی قصد انصراف از روند کنونی خود را نداشته و قصد دارد آنچه را شروع کرده، به پایان برساند و (در این راه) هیچ توجهی به تبعات احتمالی یا فاجعه بار این تصمیم خود ندارد. در این میان اتیوپی تنها نیست و کسانی هستند که آن‌را تحریک می‌کنند؛ همان کسانی که علیه ما توطئه می‌کنند و قصد دارند که ما را از شریان حیاتی خود محروم سازند. این توطئه خطرناک دارای اهدافی دراز مدت است و مهمترین تهدید علیه ما در تاریخ بشمار می‌رود».

این استاد روابط بین‌الملل مصری با بی نتیجه خواندن ادامه روند مذاکرات و راهکار سیاسی، بر این باور است که شرایط و زمان اندک به گونه‌ای است که اجازه ادامه این روند را نمی‌دهد.

وی گفت: «نیازی نیست که تکرار کنیم ما در برابر یک خطر موجودیتی بی سابقه قرار داریم و تبعات وخیم آن بر ملت ما تا پایان تاریخ باقی خواهد ماند. وقتی دشمن متوجه نمی‌شود باید با زبان خودش با آن روبرو شد و سریعاً کاری انجام داد».

با این تفاسیر آیا مصر به گزینه نظامی پس از مذاکرات ماراتن وار و بی نتیجه با اتیوپی روی خواهد آورد؟ پاسخ به این پرسش دشوار است اما تحلیلگران بر این باورند که با توجه به اینکه سامانه‌های اسرائیلی حامی سد النهضه هستند و صهیونیست‌ها در پس پرده مواضع اتیوپی قرار دارند، از این رو قاهره باید بداند که سر افعی در تل آویو است نه در آدیس آبابا و بر این اساس با موضوع برخورد کند.

کارشناسان حقوقی و نظامی و همچنین تحلیلگران هشدار داده‌اند اگر اتیوپی به این روند ادامه دهد، روزهای آینده روزهای خطرناکی خواهد بود و این امر موجودیت مصر را با خطری بزرگ روبرو خواهد ساخت.