خبرگزاری مهر– گروه استان ها- سیده فاطمه هلالات؛ هنوز صدای شادی می آید از کوچه پس کوچه های شهرها. درست مثل اولین بار که در خانه حضرت محمد(ص) برای گرفتن چشم روشنی میلاد اولین نوه اش زده شد، هنوز هم در همان شب، درها کوبیده می شود، در سنتی به اسم «گرگیعان» که بچه ها نقش اول آن را بازی می کنند. «گرگیعان» یا «قرقیعان» آیینی محبوب میان مردم عرب است. بنا به روایتی این رسم به زمان تولد امام حسن(ع) برمی گردد که کودکان همه با هم به خانه حضرت محمد(ص) رفتند و از او چشم روشنی خواستند؛ برخی هم معتقدند اسم این آئین سنتی از «طرق الباب» یا همان کوبیدن در گرفته شده است. رسمی که در آن بچه ها در شب ۱۵ رمضان در خانه ها را می زنند و عیدی میلاد امام حسن(ع) را از همسایگان می خواهند.
گرگیعان رسمی فراملی میان شیعیان
این رسم که نسل به نسل منتقل شده است در حال حاضرمیان عرب‌های خوزستان و بخش هایی از استان های هرمزگان و بوشهر رایج است.
در این رسم، کودکان لباس های مخصوص به تن می کنند. در کشورهای عربی مثل بحرین حتی لباس های رنگی خاص گرگیعان برای کودکان دوخته می شود. پسران دشداشه و دختران عبا می پوشند. کیسه مخصوص و فانوس رمضان دو متغیر این سنت هستند. کودکان همه با هم حرکت می کنند و کیسه های خود را پر می کنند از شیرینی ها و خوردنی هایی که بزرگترها از روزهای قبل برای این مناسبت تهیه کرده اند.
طعم شیرین کودکی
حاجیه ام حبیب را در یکی از مساجد خرمشهر دیدم. نمازهای مستحبی اش را می خواند و به روح رفتگانش اهدا می کند. نمازش که تمام می شود در مورد رسم ها و سنت های مردم خرمشهر در ماه مبارک رمضان از او می پرسم و او می گوید: همین رسم هایی که الان هم هست، زمان ما هم بود اما آن زمان پرشورتر برگزار می شد.
شروع می کند به اسم بردن از پخت خوراکی ها، دور هم نشینی ها، اطعام و… تا می رسد به مراسم گرگیعان، به اینجا که می رسد خنده ای شیرین می کند. شاید یاد کودکی هایش می افتد و یا شاید یاد شادی کودکانه بچه هایی که هر نیمه رمضان دورش را می گیرند و از او شیرینی می خواهند. لبخند را بر لبانش آورد، می گوید: در گرگیعان بچه ها به کوچه ها می روند و شعر می خوانند و ما به آنها بادام، شیرینی و آجیل می دهیم.
وی ادامه می دهد: معمولا از دو روز قبل می رویم بازار و هر چیز برای گرگیعان لازم است را می خریم و در شب میلاد امام حسن(ع) می دهیم به بچه ها. اینطور هم بچه ها خوشحال می شوند و هم ما به مناسبت میلاد امام حسن(ع) شیرینی پخش می کنیم.
کوثر کمالی دیگر بانویی است که از دوران کودکی هایش یاد می کند و می گوید: بچه که بودم مادرم موهایم را می بافت و یک کیسه برمی داشتم و با بچه های محل می رفتیم خانه همسایه ها. یک خانه که فقط یک نوزاد داشتند اولین خانه ای بود که هرسال می رفتیم سر وقتش و همه با هم می خواندیم« گرگیعان و گرگیعان الله ایخلی اولیدکم» و مادرش می آمد دم در و کیسه هایمان را پر می کرد از شیرینی و خوردنی های خوشمزه.
آئینی آهنگین
بچه ها در گرگیعان با هم شادی کردن را تمرین می کنند. مثل بازی است که بزرگترها هم با آنها هم بازی می شوند. کودکان در محله های خود می روند و «ماجینه یا ما جینه – حل الکیس و انطینا » (آمدیم و آمدیم – در کیسه را باز کن و به ما (عیدی و شیرینی) بده) و یا «گرگیعان و گرگیعان – الله ایخلی اولیدکم» (خدا پسر کوچولوی شما را نگه دارد ) را می خوانند و درها را برای گرفتن چشم روشنی این عید می کوبند.
در قدیم که مردم شب ها روی پشت بام می خوابیدند اگر اهالی خانه مثلا در پشت بام باشند خطاب به آنها می گفتند: «یا اهل سطوح – تنطونه لو نروح» یعنی ( ای افرادی که بالای پشت بام هستید – به ما عیدی می دهید یا برویم؟) که این شعرها را هنوز هم کودکان می خوانند.
همچنین ممکن است بچه هایی که دست جمعی برای گرفتن عیدی به کوچه ها می روند، دو گروه شوند و گروه اول بگوید: «گرگیعان و گرگیعان » و گروه دوم جواب دهد: «الله یعطیکم رضعان» (خدا به شما نوزاد دهد). میان برخی از مردم این اعتقاد وجود دارد که دعای بچه های معصوم در چنین شب مبارکی می تواند حاجت خانواده هایی که صاحب اولاد نمی شوند را برای داشتن فرزند برآورده کند.
گرگیعان میراث معنوی احیا شده
رسم گرگیعان چند سالی است توسط فعالان فرهنگی خوزستان و مردم احیا شده و به صورت منسجم در برخی شهرهای خوزستان برگزار می شود. این آیین سنتی که ریشه در باورهای مذهبی نیز دارد، دو سالی هست که به عنوان میراث معنوی مردم عرب ایران ثبت ملی شده است.
قاسم منصور آل کثیر از فعالان فرهنگی و مسئول برگزاری مراسم گرگیعان در اهواز در گفت و گو با خبرنگار مهر از تلاش های صورت گرفته برای معرفی آئین گرگیعان می گوید و تعریف می کند: هشت سال پیش بود با فعالیت سایبری و درج مطالب در رسانه های ملی و محلی سعی کردم این رسم که داشت رو به فراموشی می رفت را به مردم منتقل کنم تا اینکه دو سال بعد از آغاز فعالیت مجموعه کوچک چهار، پنج نفره تشکیل دادیم و رفتیم اداره کل ارشاد خوزستان تا مجوز برگزاری مراسم گرگیعان را بگیریم.
وی ادامه می دهد: مجموعه اداره ارشاد، میراث فرهنگی و معاونت فرهنگی شهرداری آن موقع آشنایی با این مراسم نداشتند و در گام اول کار ما متقاعد کردن و آشنایی مسئولان با این آئین بود. در همان سال در نمایشگاه قرآن و عترت اهواز یک مراسم مختصر گرفتیم که با استقبال خوبی مواجه شد و بازتاب رسانه خوبی هم داشت. با توجه به این استقبال تصمیم گرفتیم برای سال دوم با برنامه ریزی بهتر و به صورت بهتری این مراسم را برگزار کنیم.
آل کثیر به برگزاری مراسم گرگیعان در اهواز در دو سال بعد و با اضافه شدن بخش اهدای بسته های فرهنگی و شیرینی هم اشاره می کند و می رسد به سال چهارم که حالا گرگیعان مشتاقان خود را در دیگر شهرستان های خوزستان هم پیدا کرده بود: « مراسم گرگیعان به صورت مشارکتی و توسط خیران برگزار می شود. بدون اینکه هیچ کمکی را از سازمان یا نهادی داشته باشیم و اما با همین شرایط سال چهارم شاهد مشارکت های شهرهای دیگر بودیم که تماس می گرفتند و از مجموعه مرکزی در اهواز برای برگزاری این مراسم راهنمایی می خواستند».
وی که مسئول ثبت شدن پرونده گرگیعان به عنوان میراث معنوی مردم عرب ایران است به روند انجام این کار نیز اشاره می کند و می گوید: برای ثبت کردن این آئین، تحقیقات میدانی و مطالعات بسیاری انجام شد و مستندات مکتوب آن که بیشتر متعلق به بحث مذهبی بود هم جمع آوری شد که پس از جمع آوری مستندات مورد نیاز، این مستندات به شورای ثبت استان سپس به شورای ثبت ملی کشور ارسال شد و در نهایت به عنوان میراث معنوی مردم عرب ایران به ثبت ملی رسید.
پس از ثبت ملی شدن این میراث معنوی این مراسم در شهرهای آبادان، خرمشهر، شوش، رامهرمز، حمیدیه، ویس، شیبان، ملاثانی، سربندر، ماهشهر، ابوحمیظه و مناطق شبیشه باوی، روستای گمبوعه و کوت عبدالله به تناوب و طی این سال ها با راهنمایی مجموعه راه انداز این حرکت که هنوز حتی محل ثابتی برای برنامه ریزی ندارند و خانه اعضا و حسینیه ها را برای دورهمی هایش انتخاب می کنند، برگزار شد.
آل کثیر اعتقاد دارد حالا و با گذشت شش سال از برگزاری نخستین مراسم در اهواز، هزاران نفر در سراسر کشور میلاد امام حسن(ع) را با برگزاری مراسم گرگیعان جشن می گیرند و اظهار می کند: «رسما می توانم بگویم در شب میلاد امام حسن(ع) با مشارکت خانواده ها، امسال جمعیتی ۵۰۰ نفره سال اول به حدود هزاران نفر در شهرهای خوزستان و ایران رسیده که در مراسم گرگیعان شرکت کردند».
گرگیعان حالا رسم گمنام و ناشناخته هشت سال پیش نیست. پخش مستندات و گزارش های خبری از این آئین مذهبی در رسانه ملی و بازتاب رسانه ای آن، امروز این آئین کهن کودکان عرب خوزستان را در میان دیگر آئین های رنگارنگ اقوام مختلف کشور ایران، جا داده است. به اعتقاد برخی با توجه به برگزاری این آئین در میان شیعیان عرب کشورهای عربی می توان از آن به عنوان نمونه ای از اتحاد مذهب شیعی هم یاد کرد و آن را نمونه ای از شادی کردن شیعیان در اعیاد و مناسبت های وابسته به اهل بیت دانست که می تواند محوری برای نزدیکی فرهنگی کشورها نیز باشد.
منبع: مهر خوزستان
