«سفره چینی» و «کف زنی» آیین دیرینه مردم منطقه ترشیز در شب چله

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: علی نوری: بی‌شک اولین شب زمستان به یکی از خاطره‌انگیزترین روزهای سال برای مردم کشورمان تبدیل شده است که از آن با عنوان شب «یلدا» و یا شب «چله» نام می‌برند.

همان شبی که پس از آخرین روز پاییزی فرا می‌رسد و مردم سرزمین کشورمان بر اساس سنت و آداب و رسوم دیرینه خود به جشن و شادمانی می‌پردازند.

یلدا در خراسان به شب‌چله یا چله‌نشینی نیز معروف است که خانواده‌ها در کنار اقوام و فامیل، دور هم می‌نشینند و با گرفتن فال حافظ، شبی به‌یادماندنی رقم می‌زنند. شب یلدا، بلندترین شب سال است و مردم سرزمین خراسان بر اساس سنت‌های دیرینه که نسل به نسل منتقل و حفظ شده است، در چنین شبی آداب و رسوم خاص را مرور می‌کنند و با پشت سر گذاشتن پاییز، به سردترین فصل سال پا می‌گذارند.

فلسفه یلدا دید و بازدید و از حال همدیگر خبردار شدن است

در همین رابطه محمد نظام آبادی، رئیس اداره میراث فرهنگی وگردشگری وصنایع دستی خلیل آباد، می‌گوید: شب چله در حقیقت همان شب یلدا به معنی زایش و تولد است و ریشه سریالی دارد که چون در گذشته از فردای این شب چله بزرگ زمستان آغاز می‌شود بهآن شب چله نیز می‌گویند ایرانیان در گذشته یک تقویم کلی نگه داشته‌اند که ریشه کاربری آن در امورات کشاورزی و دامداری بوده است در واقع آنها ان موقع از سال را بنام چله می شناخته‌اند یکی چله بزرگ که از اول زمستان بوده و چهل روز ادامه داشته (اول دی ماه تا ۱۰ بهمن ماه) و دیگری چله کوچک که بیست روز بوده که بیست روز بعد آن را می گفته‌اند و ده روز هم بنام ماه نوروز نام گذاری می‌کردند.

رئیس اداره میراث فرهنگی وگردشگری وصنایع دستی خلیل آباد بیان کرد: معمولاً اگر چله بزرگ که تمام و چله کوچک شروع می‌شد، اگر برف و باران و رعد و برق بوده می‌گفتند جنگ چله‌ها است و چله‌ی کوچک با غضب وارد شده و می‌خواهد خودی به چله بزرگ نشان دهد.

وی گفت: اگر خواسته باشیم به پیشینه این آئین و جشن سنتی رجوع کنیم تاریخچه آن به گذشت‌های بسیار دور بر می‌گردد طوری که برخی باستان شناسان قدمت آن را هفت هزار ساله می‌دانستند.

نظام آبادی افزود: عدد چهل و چله در مناسبت‌های ملی و مذهبی تاریخ ایران باستان و حتی پس از اسلام مورد احترام مردم و دارای کاربردهای فراوان همچون چهلم، چله زیارت عاشورا، چهل نذر، چهل منبران، چله حضرت موسی در کوه صور و…. بوده است.

این کارشناس میراث فرهنگی در ادامه می‌گوید: از آنجا که شب چله به عنوان بلندترین شب سال برای برگزاری آئین و جشن در فرهنگ ایران باستان داریم مهمترین این جشن دورهمی و جمع شدن حول محور خانه و خانواده است و توجه به بستگان و فامیل و اقوام که قدر این لحظه‌های بیشتر با هم بودن را بدانیم و از حال همدیگر آگاه و در جهت رفع گرفتاری‌ها و مشکلات همدیگر تلاش کنیم.

وی گفت: در این شب سعی می‌شد با پادر میانی و واسطه گری بزرگترها کدورت‌ها برطرف و تجربیات به اعضای خانواده و فامیل منتقل شود.

وی یادآور شد: در شهرستان خلیل آباد همانند سایر مناطق ترشیز کهن آداب و رسوم در این شب وجود داشته و دارد که هنوز هم این آداب و رسوم کم و بیش اجرا می‌شود.

نظام آبادی گفت: شب چله اعضای خانواده و فامیل و بستگان در خانه دور کرسی می‌نشستند بزرگترها جمع می‌شدند و رسم بود هریک از فامیل و بستگان با سبدهای میوه و آجیل به خانه بزرگترها می‌رفتند در برخی خانه‌ها همه تنقلات و میوه‌ها و آجیل را روی صفحه کرسی می‌گذاشتند و بزرگترها در این شب به قصه سرایی، گرفتن فال حافظ، شاهنامه خوانی می‌پرداختند و خاطرات و لحظات خوشی را با هم رقم می‌زنند که کاربرد ترین آنها در دهه اخیر فال حافظ است.

این کارشناس میراث فرهنگی افزود: از جذاب ترین آئین‌های شب چله در شهرستان سفره چینی و خوردنی‌های آن است، میوه‌ای مورد استفاده در شب چله بیشتر میوه‌های با رنگ قرمز است که این رنگ سرخ نماد خورشید است.هندوانه، انار، انگور، خرمالو و پرتقال و سایر مرکبات که استفاده هریک از آنها در این شب فلسفه خودش را دارد.

وی گفت: مثلاً گذشتگان انار را به خاطر رنگ قرمزش نمادی از شادی و خورشید می‌دانستند در واقع خوردن انار در شب یلدا به گونه‌ای منجر به افزایش نیروی باروری و ازدیاد اولاد بوده است که چه بسا دیده می‌شود این میوه در سینی‌های خوانچه که برای عروس می‌بردند هنوز گذاشته می‌شود و آن اعتقاد به باروری و ازدیاد نسل است و یا هندوانه که مثل همین مورد انار است و سرخی آن را نمادی از خورشید و یادآور گرمای تابستان و حرارت می‌دانستند.

نظام آبادی افزود: آجیل و تنقلات شب یلدا در شهرستان خلیل آباد شامل مغزهای پسته، گردو، بادام، زردآلو، فندق، تخمه و … و در کنار آنها انجیر خشک و برگه زردآلو و سایر میوه‌های دیگر همچون ذرت بوداده، پشمک و.. نیز افزوده می‌شود.

این کارشناس میراث فرهنگی ادامه داد: یکی از مراسمات خاص در شب یلدا در منطقه ترشیز کهن مراسم کف زنی است که از ریشه گیاهی بنام بیخ استفاده می‌شود، به این صورت که این ریشه را پوست کنده و آن را جوشانده و آن را چند بار دور می ریخته‌اند تا تیزی خود را از دست بدهد و سپس آن را داخل طغاری (ظرف سفالی) ریخته و یا چند عدد چوب به هم بسته شده که حالت جارور مانند داشته می‌زدند و پس از آنکه کف کرد و سفت شد آن را با شکر یا شیره انگور شیرین استفاده می‌کردند.

وی گفت: شب یلدا نشانه‌ای از پیروی و غلبه نور و روشنایی بر ظلمت و تاریکی است چرا از آنجا که در قدیم زندگی مردم بر پایه کشاورزی و دامداری بوده این تأثیر نور و تاریکی و سرما و گرما را بر زندگیشان می‌دیدند و نوروز را نماد آفریدگار و نیکی و شب و تاریکی را نماد اهریمن و پلیدی می‌دانستند و روزهای بلند نشانه پیروی و روشنایی و روزهای کوتاه نشانه غلبه تاریکی بودند شب چله که بین آخرین روز پاییز و اولین روز زمستان بوده و از فردای آن شب روزها طولانی می‌شد را پیروزی آفریدگار بر اهریمن و یا نور برتاریکی می‌دانستند.

شب چله‌گی برای عروس

نظام آبادی افزود: یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا (چله) بردن شب چله‌ای برای عروس خانم‌هایی است که تازه عقد کردن و در این شب خانواده داماد و فامیل هدیه‌های را به همراه سبدی از میوه‌ها و تنقلات شب یلدا برای خانواده عروس می‌آورند.

این کارشناس میراث فرهنگی اظهار کرد: از آنجا که شب یلدا نمادی از ارج نهادن به خانواده و خصوصاً احترام بزرگترها د وفامیل و بستگان است باید سعی شود از تجمل گرایی و هر چیز دیگری که باعث کم رنگ شده فلسفه این دورهمی های خانوادگی و صفا و صممیت و دید و بازدیدهای می‌شود خودداری و بر اصل آنکه همان سادگی و کنار هم بودن است، تاکید شود.

وی در پایان گفت: جشن یلدا در شهر خلیل آباد دیگر موردی است که هر ساله برگزار می‌شود و مردم وخانواده ها به صورت خود جوش هر یک هنر نمایی خود را در آن جشن به نمایش می‌گذارند.