هوشمندهای خطرآفرین/ نقش شیفتگان تلفن همراه در افزایش آمار تصادف

خبرگزاری مهر-گروه جامعه: با یک دست تند تایپ می‌کند و با دست دیگر فرمان را گرفته، گاهی چشم اش را از روی صفحه تلفن بلند می‌کند و به روبه رو نگاهی می‌اندازد.

تنها زمانی دست از گوشی می‌کشد که دو دست‌اش را برای پیچاندن فرمان لازم دارد. پشت چراغ قرمز و یا ترافیک‌های طولانی دیگر نگاه‌ها به سمت خودروی کناری نیست و بیشترسر نشین‌های خودرو، سرشان به گوشی خود گرم است. اما همیشه اوضاع به همین آرامی پیش نمی‌رود و گاهی زمانی که نگاه ات به جای جاده به گوشی همراه ات است، یک عابران شتابان که او هم در حال صحبت با تلفن همراه‌اش است جلوی ماشین سبز می‌شود.

تحقیقات نشان داده است که خطر تصادف هنگام استفاده از تلفن همراه، چهار برابر خطر تصادف در حالت عادی است. این خطر با افزایش سن راننده بیشتر می‌شود که متأسفانه به میزان تجربه راننده در کنترل وسیله نقلیه هم ارتباطی ندارد. خطر تصادف در فاصله کوتاهی پس از برقراری تماس (مثلا پنج دقیقه اول) به مراتب بیشتر است این در حالی است که پس از گذشت ۱۵ دقیقه از پایان مکالمه، به یک چهارم می‌رسد. علاوه بر این، خطر تصادف در هنگام مکالمه در بزرگراه‌ها به مراتب بیشتر از جاده‌های شهری و کم سرعت است

در سایر کشورهای دنیا محدودیت‌های مختلفی در مورد استفاده از تلفن همراه در حین رانندگی اعمال می‌شود. در سال‌های اخیر مجامع علمی، فنی نگرانی خود را نسبت به وضعیت استفاده از تلفن همراه در هنگام رانندگی ابراز داشته‌اند. رشد فزاینده استفاده از تلفن همراه در هنگام رانندگی در واقع بخشی از روند نگران کننده تأثیر فن‌آوری‌های روز بر کاهش توجه رانندگان است. غیر از تلفن همراه دیگر فن‌آوری‌های درون خودرو مثل دسترسی به اینترنت، سیستم‌های اطلاعاتی رهیاب و سیستم‌های هشداردهنده تصادف می‌توانند کاهش سطح دقت راننده را در پی داشته باشند.

به اعتقاد کارشناسان حوزه ترافیک، ابزاری مانند تلفن همراه و یا سایر وسایل الکترونیکی می‌توانند تأثیر مستقیمی در ۲۵ درصد از تصادفات داشته باشند. بر اساس این تحقیقات یکی از عوامل مهم در تصادفات رانندگی، حواس پرتی رانندگان از توجه به جلو است. مهم‌ترین دلیل حواس پرتی رانندگان در ۲۵ درصد موارد هم صحبت کردن با تلفن همراه، بازی کردن با موبایل و یا ارسال پیام کوتاه است. اما به نظر می‌رسد مسئولان ترافیکی کشور چندان به اصلاح این رفتار نادرست توجهی نمی‌کنند.

علیرضا اسماعیلی، کارشناس حوزه ترافیک با بیان این که صحبت با تلفن همراه از گفت‌وگو با سرنشینان خودرو خطرناک‌تر است؛ می‌گوید: سرنشینان خودرو صحبت‌های خود را بر اساس شرایط رانندگی تنظیم می‌کنند و به راننده نسبت به خطرات قریب‌الوقوع هشدار می‌دهند، اما در گفت‌وگوهای تلفنی چنین امکانی نیست. به گفته وی رانندگان جوان (۱۶ تا ۲۴ ساله) نسبت به رانندگان مسن بیشتر با تلفن همراه صحبت می‌کنند که این رفتار ناشی از عدم آگاهی نسبت به خطرات چنین کاری است. بسیاری حتی این کار را از سایر فعالیت‌هایی که می‌توان پشت فرمان درگیر آن شد از قبیل خوردن خطرناکتر می‌دانند.

او به حواس پرتی راننده به عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل تصادفات اشاره می‌کند ومی افزاید: تقریباً یک چهارم از علل کل تصادفات صحبت با تلفن همراه در حین رانندگی و عدم توجه به جلو است که این امر از طریق پژوهش‌های بسیاری به اثبات رسیده است.

به گفته وی در برخی از مطالعات تفاوت‌هایی میان جنسیت راننده هم مورد بررسی قرار گرفته است و بر این اساس مردها بیشتر از زن‌ها از تلفن همراه در حین رانندگی استفاده کرده اما خانم‌ها در ارسال پیام کوتاه در هنگام رانندگی از آقایان جلوترند!

وی با اشاره به این که کارشناسان تأکید دارند که صحبت کردن با تلفن همراه در هنگام رانندگی بسیار خطرناک است می‌گوید: خطر پیام کوتاه زدن در هنگام رانندگی به مراتب از صحبت کردن با تلفن همراه بیشتر است به شکلی که بررسی‌های پژوهشی نشان می‌دهد زمان واکنش رانندگان در هنگام فرستادن پیام کوتاه به ۳۰ درصد و در هنگام مکالمه با تلفن همراه به میزان ۹ درصد افزایش پیدا می‌کند بدین ترتیب رانندگان با تأخیر بیشتری عکس‌العمل نشان می‌دهند.

به هر حال بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد عنصر «توهم» یا «خوش‌بینی» بیش از اندازه در تصمیم فرد در به‌کارگیری تلفن همراه در حین رانندگی دخیل است؛ یعنی افرادی که مدام چنین کاری می‌کنند آنهایی هستند که احساس تسلط بر رانندگی خود دارند و فکر می‌کنند که در هنگام حواس پرتی با مهارت آن را برطرف می‌کنند. حال آنکه چگونگی آن در افراد مختلف متفاوت است.

از سوی دیگر یکی از مهمترین علل افزایش تصادفات بر اثر استفاده از تلفن همراه «القای هیجانات کاذب» به فرد راننده است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ۷۰ تا ۹۰ درصد رانندگان اعتقاد دارند از یک راننده معمولی ماهرترند و با ایمنی بیشتر رانندگی می‌کنند؛ به علاوه به نظر می‌رسد افراد در میزان تأثیرگذاری تلفن همراه بر پرت شدن حواسشان بی‌اطلاع بوده، بدین جهت راننده تصور می‌کند که می‌تواند حواس‌پرتی ناشی از استفاده از تلفن همراه را در حین رانندگی جبران کند.

محمدرضا زمردیان معاون آموزش سازمان حمل و نقل و ترافیک معتقد است: در حوزه ارتقا فرهنگ ترافیک بحث اصلی آموزش ندیدن نیست، بلکه حساس نبودن و بی‌تفاوتی نسبت به موضوع است. در بسیاری از معضلات اجتماعی مردم آگاهی کامل را دارند و نیاز به فرهنگسازی نیست اما نسبت رفتارها، حساسیت و هوشیاری لازم را ندارند.

وی ادامه می‌دهد: ما در رفتارهای درست و خطا رفتار ترافیکی گاهی دچار بی‌مسئولیتی هستیم و در برابر اصلاح رفتارها صلح‌انگاری کرده و نیاز نمی‌بینیم به طور آنی این مشکل را برطرف کنیم. اما اگر بدانیم پیامد رفتارهای ما بر جامعه چیست و جامعه را نسبت به آن هوشیار کنیم و مسئولیت اجتماعی شهروندان را یادآوری کنیم بالاتر از آگاه‌سازی است.

علی معتمدی روانشناس و رفتارشناس نیز در این باره می‌گوید: طبق تحقیقاتی که انجام شده، صحبت کردن با تلفن همراه میزان عکس العمل را ۹ درصد هنگام ترمز و ۱۹ درصد هنگام سرعت گرفتن پس از ترمز، کم می‌کند. رانندگانی که با تلفن همراه صحبت می‌کنند به گفتگویی که در پیش دارند توجه می‌کنند نه به رانندگی، در نتیجه محیطی که در آن مشغول رانندگی هستند را مشاهده نمی‌کنند.

به گفته وی استفاده از تلفن همراه در هنگام رانندگی بسیاری از فعالیت‌های مغزی را مختل می‌کند، به گونه‌ای که فرد به اجسام خیره می‌شود، در صورتی که مغز دستور دیدن و تشخیص و عکس العمل در برابر آنها را صادر نمی‌کند. تحقیقات انجام شده بر روی ۵۰۰ بزرگسال نشان داد که صحبت با تلفن همراه در هنگام رانندگی ۵۰ درصد فعالیت‌های مغزی مورد نیاز برای رانندگی را مختل می‌کند.

به گفته این رفتارشناس، مطالعه که بر روی ۱۶۰ راننده موتور سیکلت، ماشین‌های سنگین و ماشین‌های سواری انجام شده است، نشان داد سن و تعداد تصادفات با رفتار رانندگی (لغزش‌ها، اشتباهات، تخلفات عمدی و تخلفات غیرعمدی) رابطهٔ معناداری وجود دارد و بین نمره کل هیجان خواهی و رفتار پر خطر رانندگی نیز رابطه مثبت و معناداری موجود است به این معنی که هر چه نمره هیجان خواهی افراد بالاتر رفته است احتمال اینکه مرتکب لغزش، خطا و تخلف در رانندگی شوند بیشتر است.

در وقوع سوانح رانندگی در ایران ۷۰ درصد عامل انسانی ۲۳ درصد جاده و محیط اطراف آن و ۷ درصد خودرو نقش دارد که گسترش استفاده از تلفن همراه در دهه اخیر نقش عامل انسانی را افزایش داده است. صحبت کردن با تلفن همراه موجب حواس پرتی و کاهش تمرکز راننده می‌شود و گاهی راننده را دچار اشتباهاتی مانند عبور از چراغ قرمز، تغییرناگهانی مسیر، انحراف از جاده و تخطی از سرعت بیشتر یا کمتر از حد مجاز می‌کند.

با وجود اینکه در ایران صحبت کردن با تلفن همراه حین رانندگی به‌کلی ممنوع است ولی به دلیل مشکلات موجود در نحوه اعمال قانون و نیز مزایای استفاده از تلفن همراه، کنترل دقیقی بر آن وجود ندارد. پس از سال ۸۲ تاکنون به علت اجرای قانون ممنوعیت استفاده از تلفن همراه در حین رانندگی در ایران تخلف‌های ناشی از آن ۵۰ درصد کاهش یافته است.

آمارها نشان می‌دهد نیمی از رانندگان حداقل یکبار در وضعی قرار گرفته‌اند که کنترل وسیله نقلیه خود را از دست داده‌اند به نحوی که مرتکب اشتباهاتی مانند عبور از چراغ قرمز، تغییر مسیر بدون توجه به دیگران، انحراف به سمت جاده و سرعت بیشتر یا کمتر از حدمجاز شده‌اند که دراین میان تلفن همراه به عنوان یکی از پدیده‌هایی که به ویژه در یک دهه اخیر به نحو گسترده‌ای وارد زندگی مردم شده است، سهم عامل انسانی را درتصادفات افزایش داده است.

برخی کارشناسان راهنمایی و رانندگی معتقدند که برای پیشگیری از وقوع تخلفات باید قوانین به اندازه کافی بازدارنده باشند ودر برخی موارد از جمله تخلفات رانندگی این جرایم به اندازه کافی بازدارنده نیستند مثلاً پلیس با کسانی که از تلفن همراه اعم از صحبت با هندزفری استفاده می‌کنند ویا اینکه در حین رانندگی پیامک می‌خوانند و یا ارسال می‌کنند به طور جدی برخورد کند. بر همین اساس قانون، جریمه متخلفانی را که از این وسیله ارتباطی استفاده می‌کنند در سرعت‌های بالای ۶۰ کیلومتر بر ساعت ۵۰ هزار تومان و زیر ۶۰ کیلومتر بر ساعت ۳۰ هزار تومان در نظر گرفته است. اما در حالی که پلیس راهور برای استفاده از تلفن همراه ۳۰ الی ۵۰ هزار تومان جریمه در نظر گرفته است.

رانندگی ایمن و مطمئن، رانندگی است که نه فقط چشم‌ها بر روی جاده حفظ شود و دستها بر روی فرمان ماشین قرار گیرد بلکه از همه مهم‌تر نیاز به تمرکز ما بر روی فعالیت‌های شناختی دارد نه به چالش کشیدن فعالیت‌ها به طور همزمان که ما معمولاً انجام می‌دهیم. صحبت کردن با تلفن همراه حین رانندگی بسیار خطرساز بوده و ایمنی رانندگی را از بین می‌برد. متأسفانه این عمل میان رانندگان ناوگان حمل و نقل عمومی جاده‌ای نیز شیوع پیدا کرده است لذا باید با آموزش‌های لازم و فرهنگ سازی در خصوص خطرات استفاده از این وسیله و همچنین تدابیر سختگیرانه‌تر توسط دستگاه‌های متولی، جلوی این فعالیت خطرساز را گرفت. زیرا باید همیشه این موضوع را مد نظر داشته باشیم که گاهی اولین اشتباه در رانندگی آخرین اشتباه خواهد بود.