نگاهی به بخش کوتاه و مستند در فجر۴۲/جایگاه مهمانان ناخوانده کجاست
خبرگزاری مهر -گروه هنر-آزاده فضلی؛ سینما از زمان ابداع تاکنون در شاخه‌های متعدد طرفدار دارد و سینمای کوتاه و مستند نیز همچون شاخه دیگر سینما یعنی سینمای بلند مورد توجه علاقه‌مندان قرار داشته است.
سینمای کوتاه متشکل از انواع مختلفی چون تجربی و داستانی است که به تعبیر برخی، تنها برای آن‌هایی کاربرد دارد که در آغاز راه هستند اما این تعبیر به دور از واقعیت و انصاف است و این نوع از سینما طرفدارانی دارد که حتی میان ساخت فیلم‌های بلند، به ساخت فیلم کوتاه می‌پردازند. اهمیت سینمای کوتاه از آن‌جایی قابل بررسی است که این حوزه از سینما اغلب بیشتر از دیگر انواع سینما، با تفکر سروکار دارد و برای تماشاگر فرصت فکر کردن فراهم می‌کند. سینمای کوتاه در ایران جایگاهی خاص بین قشر فرهیخته و متفکر دارد و فیلمسازان آن نیز برخی محدودیت‌هایی را که در سینمای بلند با آن مواجه هستند، ندارند و به سهولت می‌توانند پیام خود را به مخاطب منتقل کنند هرچند به اعتقاد نگارنده، برخی از فیلم‌های کوتاه نیز نیاز به تحلیل روانشناختی عمیقی از شخصیت، فضا و محتوا دارند اما عموماً قابل درک برای مخاطبان هستند و آن‌ها را به سمت تفکر سوق می‌دهد.
اغلب، فیلمسازان جوان از این سینما استقبال می‌کنند که شاید مهمترین دلیلش سهولت در ساخت است. (که البته در چند سال اخیر هزینه‌های تولید فیلم کوتاه نیز بالا رفته است) اما این جوانان با تولید فیلم‌های کوتاه، نگاه‌ها و سوژه‌های نویی را به سینما تزریق می‌کنند که نمی‌توان آن را کتمان کرد، حتی نقش سینمای کوتاه در بالابردن سطح توقع مخاطبان مشهود و قابل لمس است. سینمای مستند نیز که بر اساس رابطه مستقیم میان واقعیت و تصویر عکاسانه از جهان بیرونی خلق می‌شود، انعکاسی از تحولات معرفت شناسی معاصر با بازاندیشی درباره رابطه میان مستندساز و واقعیت است. مستندسازی در سینمای ایران عمری طولانی دارد و تولد سینما در ایران با مستندسازی بوده است.
مهمترین رویداد سینمایی کشور «جشنواره فیلم فجر»، به عنوان جشنواره‌ای چهل و اندی ساله که جایگاهی ویژه نیز بین مخاطبان و هنرمندان دارد، در بخش ملی و در هر دوره‌اش، توجهی ویژه به فیلم کوتاه و مستند دارد و فیلم‌های ۲ جشنواره تخصصی فیلم کوتاه (جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران) و مستند (جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران؛ سینماحقیقت) را مورد بررسی قرار می‌دهد و از بین آن‌ها به یک فیلم مستند و کوتاه سیمرغ فجر اعطا می‌شود. اما علیرغم این توجه به سینمای کوتاه و مستند، جایگاه آن‌ها در مهمترین رویداد سینمایی کشور نادیده گرفته می‌شود و این بی‌توجهی حتی در جدول نمایش فیلم‌ها مشهود است. همچنین چندین سال است که نمایش این آثار در «خانه جشنواره»، به صورتی که درخور سینمای کوتاه و مستند باشد، صورت نمی‌گیرد و حتی هنوز زمان و روزهای اکران آن‌ها اطلاع‌رسانی نشده است!
فیلم کوتاه و مستند در دوره‌های مختلف جشنواره فیلم فجر حضور داشته اند اما به دلیل حضور غیرحرفه‌ای فیلمسازان این نوع سینما در جریان جشنواره، این حضور همیشه با اعتراضات و انتقادات همراه بوده به گونه‌ای که برخی آن را مهمانان ناخوانده فجر می‌دانند! حتی در زمان قرعه‌کشی فیلم‌ها در جدول سینمای خانه جشنواره هم به این موضوع بی توجهی می‌شود.
نکته مهم‌تر این‌که سال‌های نه چندان دور، فیلم‌های کوتاه و مستند در سانس‌های فیلم‌ها در سینماهای مردمی نیز به صورت جداگانه و یا به شکل بسته‌هایی در ابتدا یا انتهای فیلم‌های اصلی جشنواره، اکران می‌شدند اما این مهم امسال در جشنواره چهل و دوم نیز به سیاق چند سال گذشته اتفاق نیفتاده است!
همچنین، با اعلام اسامی فیلم‌های کوتاه و مستند حاضر در جشنواره چهل و دوم فیلم فجر، اظهارنظرات و انتقاداتی مطرح شد که اغلب حول انتخاب فیلم‌ها بود اما مهدی ایمانی شهمیری کارگردان مستند «تکثیر در اسارت» که فیلمش جزو منتخبان فیلم‌های مستند چهل و دومین جشنواره فیلم فجر اعلام شده است، نسبت به بی‌توجهی‌های «فیلم فجر» واکنش نشان داده و نوشته است:
«آقایان سازمان سینمایی، مستند نه ذیل چیزی است و نه این‌قدر بی کس که چنین رفتارهای زننده‌ای با آن شود. انتشار جدول نمایش آثار در کاخ جشنواره، بدون حضور و معرفی فیلم‌های مستند یک ناسزا به مستند و مستندسازان تلقی می‌شود. به نظرم جامعه مستند باید یک بار برای همیشه تکلیفش را با فجر مشخص کند قطعاً اینگونه برخوردها از انفعال ماست که عاقبتش می‌شود برخورد زیرپله‌ای با مستند!
آقایان مستندساز عدم اکران درخور در کاخ جشنواره یعنی وصله بودن، یعنی از سر ناچاری محکم بایستید و به این ناچاری تن ندهید در هیچ کجای دنیا این رویکرد وجود ندارد. امروزه از ونیز تا کن، از بفتا تا ساندنس آثار مستند همپا با آثار داستانی در بخش اصلی حضور دارند اما این‌جا سهم مستند یکی دو اکران زیرپله ای است. اگرچه امروز خبر راهیابی «تکثیر در اسارت» به جشنواره فیلم فجر را دریافت کردم ولی تا زمانی که شان مستند رعایت نشود ابداً حاضر به حضور در این جشنواره نیستم و هیچ علاقه‌ای برای اکران مستندم ندارم. نبودن بسیار شریف‌تر از اینگونه بودن است.»
محمدرضا مرادی کارگردان سینمای کوتاه نیز که فیلم «رنگارنگ» ش در چهلمین جشنواره فیلم فجر حضور داشته است، نیز موارد مشابهی همچون مهدی ایمانی شهمیری نوشته و گفته است:
«فیلم کوتاه چه زمانی قرار است شأن و شخصیت لازم را پیدا کند؟ وقتی جشنواره فجر فیلم‌های کوتاه و مستند را به رسمیت نمی‌شناسد و آن‌قدر دیر و کاملاً خارج از بخش اصلی اسامی راه یافتگان را اعلام می‌کند، این سوال مطرح می‌شود که اصلاً چرا هنوز بخش فیلم کوتاه و مستند در جشنواره فجر حضور دارد؟ بعید می‌دانم حتی یک سانس برای نمایش این فیلم‌ها وجود داشته باشد! به نظرم بد نیست یک بار برای همیشه محکم اعلام کنید که جشنواره فجر فقط و فقط برای فیلم‌های داستانی بلند ساخته شده است!»
در فراخوان بخش ملی چهل و دومین جشنواره فیلم فجر به سیاق دوره‌های پیشین، تنها مواردی که برای فیلم‌های کوتاه و مستند ذکر شده، دو تبصره است که به شرح زیر هستند:
تبصره ۵: فیلم‌های متقاضی شرکت در بخش «مسابقه فیلم‌های مستند بلند» باید دارای پروانه نمایش از سازمان امور سینمایی و راه‌یافته به بخش مسابقه هفدهمین دوره جشنواره «سینماحقیقت» بوده و دارای مدت زمان نمایش حداقل ۷۵ دقیقه باشند.
تبصره ۶: فیلم‌های متقاضی شرکت در بخش «مسابقه فیلم‌های کوتاه داستانی» باید دارای پروانه نمایش از سازمان امور سینمایی و راه یافته به بخش مسابقه چهلمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم‌کوتاه تهران بوده و دارای مدت زمان نمایش حداقل ۳ و حداکثر ۲۰ دقیقه باشند.
به دلیل نبود رویکرد و رویه‌ای مشخص در آیین‌نامه جشنواره فیلم فجر، در هر دوره برگزاری این جشنواره، حول فیلم‌های کوتاه و مستند بلوایی برپاست که می‌توان با تدوین یک آیین‌نامه کلی و غیرقابل تغییر به این انتقادات و دلخوری‌ها خاتمه داد تا هر دوره با رویکردی از سر سلیقه مواجه نشویم. همچنین در اقدامی جالب یک روز بعد از اعلام اسمی داوران و فیلم‌های بخش کوتاه جشنواره، اسامی نامزدهای این بخش متشکل از «جاذبه غیرنیوتونی» به کارگردانی علیرضا صادقی و تهیه کنندگی مجتبی آرش نیا، «خودکشی به سبک نیچه» به کارگردانی پیام کردستانی و تهیه کنندگی پیام کردستانی و بهمن رضایی، «سربسته» به کارگردانی یاسر خیر و تهیه کنندگی یاسر خیر و انجمن سینمای جوان ایران، «شریف» به کارگردانی محمد علیزاده فرد و تهیه کنندگی محسن مجیدپور و انجمن سینمای جوان ایران، «مدیر مدرسه» به کارگردانی میکائیل دیانی و تهیه کنندگی سید محمد هادی آقاجانی، «یوفو» به کارگردانی سید حامد حسینی و سید مهدی حسینی و تهیه کنندگی سید حامد حسینی و سید مهدی حسینی و انجمن سینمای جوان ایران نیز اعلام شد که ممکن است باز هم حرف و حدیث‌هایی به دنبال داشته باشد.
منبع: مهر
