شبکه وکالت شاهکار امام کاظم(ع) برای اداره جامعه شیعی بود

خبرگزاری مهر – گروه دین و اندیشه- زینب حسینی روش: حضرت امام موسی بن جعفر علیه‌السلام، پس از شهادت پدرش امام جعفر صادق علیه السلام به امامت رسید و از سال ۱۴۸ تا ۱۸۳ به مدت ۳۵ سال رهبری شیعیان را بر عهده گرفت. امام موسی کاظم (ع) عالم ترین، سخاوتمند ترین و بردبارترین فرد زمان خودش بود که سبب وحشت عباسیان می‌شد، به گونه‌ای که با خلافت هارون، امام در سال ۱۷۰ هجری زندانی شد و از سال ۱۷۸ تا ۱۸۳ هجری قمری به طور متوالی در زندان بود و در سیاهچال های عباسی به دست بدترین زندان بان ها شکنجه می‌شد. با بررسی دوران امامت موسی کاظم (ع) می‌توان شدت خفقان را متوجه شد به گونه‌ای که شیعیان اجازه ابراز ارادت به امام را نداشتند و هارون عباسی به هر بهانه‌ای به دستگیری امام اقدام می‌کرد. از این رو یکی از اقدامات حضرت ایجاد شبکه وکالت بود تا از این طریق شیعیان از خطر در امان بمانند. بر همین اساس برای بررسی دوران امام کاظم با حجت الاسلام رضا غلامی قائم مقام بنیاد هدایت به گفتگو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم می‌شود:

حجت الاسلام رضا غلامی قائم مقام بنیاد هدایت در گفتگو با خبرنگار مهر، به دوران حیات امام کاظم (ع) اشاره و اظهار داشت: دوران امام کاظم (ع) با سال‌های ابتدایی شکل گیری حکومت عباسی مصادف بود. طبیعتاً حکومت عباسی وقتی به قدرت رسید برای آنکه بتواند قدرت خود را تثبیت کند و بر جریانات شیعی تسلط داشته باشد حضرت با چالش و فشارهای زیادی مواجه شدند.

وی افزود: بر همین اساس چالش‌های جدی سیاسی، فکری و فرهنگی بر جامعه دوران امام کاظم از سوی بخش‌های مختلف بخصوص دولت عباسی که می‌خواست پایه‌های قدرت خود را تثبیت کند بسیار بود و محدویت‌های فراوانی را برای حضرت به وجود آورده بود.

قائم مقام بنیاد هدایت به برخی از چالش‌ها اشاره کرد و گفت: بخشی از چالش‌هایی که حضرت کاظم با آن مواجه بود شکل گیری قدرت نوظهوری با عنوان عباسی و دومین چالش مشروعیت طلبی حکومت عباسی بود؛ برای اینکه دولت عباسی بتواند این مشروعیت را تثبیت کند مهمترین معارض و مانع را خاندان علوی و امام کاظم می‌دید. با توجه به اختلاف و تفرقه‌ای که در جامعه شیعی شکل گرفته بود یکی از اهداف حضرت حفظ جامعه شیعی و رسیدن به وضع مالی شیعیان بود.

چالش‌های جدی سیاسی، فکری و فرهنگی بر جامعه دوران امام کاظم از سوی بخش‌های مختلف بخصوص دولت عباسی که می‌خواست پایه‌های قدرت خود را تثبیت کند بسیار بود و محدویت‌های فراوانی را برای حضرت به وجود آورده بود

غلامی ادامه داد: لازم بود با گسترش فضای جغرافیایی جامعه اسلامی حضرت به بسیاری از مسائل شرعی و سوالات پاسخ دهند و برای حل آن چاره‌ای بیاندیشند.

وی با اشاره به اینکه با گسترش مرزهای اسلامی و فتوحات مسلمانان در کشورهای دیگر فرصتی شد تا فرقه‌ها و نحله ها و افکار و عقاید دیگر کشورها به کشور اسلامی وارد شود گفت: این امر زمینه‌ای را فراهم کرد برای اینکه از دوران امام سجاد و بعد امام باقر و امام صادق و بخصوص در زمان امام کاظم یک تضارب آرا و اندیشه و فرقه و نحله های مختلف در جامعه اسلامی شکل بگیرد که طبیعتاً امامان معصوم را بخصوص در زمان امام کاظم بر این داشت که برای پاسخگویی به این سوالات و شبهات و همچنین مقابله با برخی فرقه‌ها و نحله های فکری و اندیشه‌ای قیام کنند و شیعیان را به واسطه شاگردانی که تربیت کردند بتوانند روشنگری داشته باشند و پاسخ شبهات را به واسطه آنان ارائه دهند.

قائم مقام بنیاد هدایت به دوران امامت امام باقر و امام صادق اشاره کرد و ادامه داد: در زمان امام صادق و امام باقر به دلیل افول قدرت امویان و فرصتی که برای آن دو امام عظیم شأن به وجود آمد ایشان توانستند شاگردان بسیاری را در علوم و موضوعات مختلف تربیت کنند و این شاگردان در عصر امام کاظم به عنوان یک سرمایه بزرگ محسوب می‌شدند. امام کاظم با سخترین شرایط دوران حیات سیاسی، فکری و فرهنگی شیعه مواجه شدند اما ایشان با درایت و مدیریتی که انجام دادند توانستند از ظرفیت شاگردان به بهترین شکل استفاده کنند و یک شبکه ای را به نام شبکه وکالت از دل شاگردانی که در دوران امام صادق و باقر تربیت شده بودند و در زمان امام کاظم به قوت خاصی رسیده بودند شکل دهند.

غلامی ادامه داد: حضرت یک طراحی سازمان یافته‌ای را برای جامعه شیعی انجام دادند به نام شبکه وکالت که از طریق آن توانستند بسیاری از بحران‌ها و چالش‌های عصر خودشان را مدیریت کنند. شاید بتوان گفت یکی از شاهکارهای عصر امام کاظم (ع) به دلیل اینکه امام بیشتر عمر خود را در معرض نظارت و زندان‌ها سپری کردند و از طرفی سخت‌ترین دوره تشیع در این مقطع بود حضرت با تشکیل سازمان و نظام وکلا توانستند جریان شیعه را و در حقیقت چالش‌های فرهنگی و اجتماعی و فرهنگی شیعیان و جامعه اسلامی را مدیرت کنند و پاسخ دهند و همچنین توانستند با شبکه وکالت با نظام حاکم مبارزات جدی را رقم بزنند.

وی درباره کارکردهای شبکه وکالت گفت: اطلاع رسانی مسائل شرعی، پاسخ به شبهات اعتقادی، رد دیون شرعی به امام، اداره موقوفات، کمک به نیازمندان، مدیریت مسائل مالی حوزه امامت و پاسخ به شبهات فرقه‌ای و نحله ای و همچنین حفظ کیان جامعه از انحراف فرقه‌ها و نحله های موجود بود و از همه مهمتر توسعه مفهوم امامت و معرفی اهل بیت به عنوان الگوی راستین برای هدایت جامعه بود.

قائم مقام بنیاد هدایت خاطرنشان کرد: برخی از یاران و اصحاب امامان پیشین بخصوص یاران امام صادق به عنوان وکیل حضرت در بخشی از شئون ورود داشتند که برخی از آن وکلا به نام‌ها مفضل بن عمر جعفی در کوفه، عبدالرحمان بن حجاج در بغداد، عبدالله بن جندب در اهواز، علی بن یقطین در کوفه، اسامة بن حفص، ابراهیم بن سلام نیشابوری در نیشابور، یونس بن یعقوب در کوفه، علی بن حمزه بطائنی، زیاد بن مروان قندی، احمد بن بشر سرّاج، عثمان بن عیسی رواسی در مصر، منصور بن یونس بزرج و حیان سرّاج بودند.

غلامی در پایان گفت: در دوران امام کاظم ما شاهد یک سازمان منسجم و نظام یافته هستیم که عملیاتی می‌شود و در حقیقت مسائل و چالش‌های عصر امام کاظم را چالش‌های فرهنگی و اجتماعی موجود و محدودیتی‌هایی که برای ارتباط امام با مردم وجود داشت را حضرت توانست با شاهکار وکالت خودشان مدیریت کند و با نظام حاکم مقابله کند.