رایحه خوش رمضان با آداب‌ورسوم کهن؛ از سحرخوانی تا «طاباغ اوروجی»
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- سکینه اسمی: ماه رمضان در گوشه گوشه ایران مملو از آداب‌ورسومی است که گرچه امروزه تنها یادگاری شیرین از برخی از آن رسم و رسوم باقی‌مانده اما هنوز هم می‌توان صدای خدا را از بلندای ملکوت در این ماه زیبا شنید.
ماه رمضان در هر گوشهای از کشور علاوه بر حفظ ساختارهای متعارف شرعی، با آیین‌های خاص برگزار می‌شود، حتی اقوام مختلف مردم ایران از لر، ترک، کرد، فارس، اهالی جنوب، شمال، غرب و شرق در برخی آداب و سنن با یکدیگر مشترک و تنها اختلاف در نام آن آیین به دلیل تفاوت در گویش‌ها و زبان‌ها است.
با مرور این آئین‌ها می‌توان آیینه رسوم قدیمی را که غبار فراموشی گرفته‌اند صیقل داد و پای سفره‌های افطاری مردمان این کهن سرزمین نشست و دعای سحر را از قلب ایران زمزمه کرد.
در هر کوی و برزنی بوی سادگی به مشام می‌رسد و این سفره‌های افطار است که به روی خلق گشوده می‌شود. از خرماهای جنوب تا کلوچه‌های شمال، از نان‌های محلی غرب و شرق تا رسم دعاهای مردمان این دیار که برای نعمت بی‌نهایت خداوند سربه‌مهر، بوته شکر می‌کارند.
در بازخوانی این آئین‌ها می‌توان طعم برساق را زیر زبان حس کرد و نان کاکلی، زنجفیلی کوکه، هریس و ایران آشی را با ولع خورد و در این میان مگر می‌شود از شیرینی کاسمسا و نان‌های کلوچه‌ای زعفرانی و رنگینه به‌سادگی گذشت.
خبرگزاری مهر در سلسله گزارش‌هایی به مناسبت ماه پربرکت رمضان به بازخوانی این آئین‌ها می‌پردازد. در این گزارش سری به تعدادی از استان‌های نیمه غربی کشورمان زده‌ایم.
روزهای دعا و شب‌های عبادت در «دارالارشاد»
در استان اردبیل ماه شعبان که سپری شد در هفته پایانی زمزمه‌های آمادگی برای عیدی بزرگ در خانه‌ها می‌پیچد. بانوان کدبانو به تدارک مایحتاج یک ماه آینده می‌روند، مساجد گردگیری و برای عبادت مردم آماده شده و مهم‌تر از همه جسم‌ها و روح‌ها برای حلول ماهی مبارک آماده می‌شوند.
به دلیل کمبود امکانات در گذشته مردم اردبیل همدیگر را از زمان سحری و نماز صبح مطلع می‌کردند، شلیک توپ در مواقع سه‌گانه اذان معمول بود و با توپ اذان صبح دست از غذا خوردن می‌کشیدندبه دلیل اهمیتی که مردم اردبیل برای ماه رمضان قائل هستند، به صورت معمول سه روز آخر ماه شعبان را روزه گرفته و به پیشواز رمضان می‌روند.
به دلیل کمبود امکانات در گذشته مردم اردبیل همدیگر را از زمان سحری و نماز صبح مطلع می‌کردند، شلیک توپ در مواقع سه‌گانه اذان معمول بود و با توپ اذان صبح دست از غذا خوردن می‌کشیدند.
به دلیل اهمیت این ماه تمامی افرادی که شرعاً می‌بایست روزه می‌گرفتند، روزه‌دار بوده و حتی به کودکان نیز روزه‌داری را آموزش می‌دادند.
به گفته پژوهشگر فرهنگ عامیانه اردبیل در گذشته رسمی به نام «طاباغ اوروجی» وجود داشت که همان روزه کله‌گنجشکی بود.
اصغر زاده تصریح کرد: در واقع کودکان برای تمرین روزه‌داری سحری را خورده و می‌خوابیدند و در طول روز روزه بودند و هر فردی سؤال می‌کرد روزهای؟ می‌گفتند: «طاباغ اوروجی توت موشام» که یعنی روزه طاباغ گرفته‌ام.
وی افزود: نام این روزه از آنجا گرفته شده که نان را در طبق می‌چینند و کودک هر زمان گرسنه می‌شد مقداری از نان برمی‌داشت و می‌خورد.
عید فطر و دیدار خانواده‌های داغدار
به صورت معمول در طول روز، روزه‌داران یا به کسب‌وکار یا عبادت و دعا مشغول می‌شدند و افرادی که فرصت بیشتری دارند قرآن و دعاهای این ماه را نیز می‌خوانند، اما در نهایت بعد از اینکه به ساعات افطار نزدیک می‌شود، اهالی خانه به تدارک مایحتاج سفره افطار می‌پردازند.
مردم اردبیل دعا و مناجات ماه رمضان را به صورت ویژه در شب‌های قدر به اجرا درمی‌آورند. بطوریکه در این سه شب تا پاسی از صبح و تا وقت سحر در خانه‌ها و مساجد مراسم احیا بر پا می‌شود و حتی برخی برای رسیدن به خواسته و نذر خود این مراسم را برگزار می‌کنند.
نهایت مراسمات در روز عید فطر انجام می‌شود. این روز در بین اردبیلی‌ها ارج و جایگاه ویژه‌ای داشته و مردم در مساجد جمع شده و نماز عید می‌خوانند.
ندای قرآن از مصلای تبریز می‌آید
«ماه رمضان ماه خدای عزوجل، و آن ماهی است که خداوند کارهای نیک را در آن دوچندان کند و بدی‌ها را در آن محو سازد، ماه برکت، و ماه انابه و بازگشت، و ماه توبه و ماه آمرزش و ماه آزادی از آتش دوزخ و کامیاب شدن به بهشت است.»
در این ایام فقط چشیدن طعم تلاوت قرآن است که می‌تواند لذت این ماه را دوچندان کند ولاغیر. کافی است زبان پاک کلمات پاک‌تری را بخواند، کافی است چشمان پاک صفحات پاک‌تری را ببینند یا حتی کافی است گوشهای پاک سخنان پاک‌تری بشنوند تا عمق روزه‌داری به‌وسیله قرآن معنا پیدا کند.
چند سال است که مراسم جزء خوانی قرآن کریم در ماه رمضان در نقاط مختلف کشورمان برگزار می‌شود و تبریز نیز یکی از آن شهرهاست که به نحو احسن در برگزاری این جمع‌های جزء خوانی تاکنون موفق عمل کرده است.
رئیس دارالقرآن اداره کل تبلیغات اسلامی آذربایجان شرقی نیز درباره برگزاری برنامه جزء خوانی قرآن در مصلای تبریز توضیحات بیشتری به خبرنگار مهر ارائه می‌کند و اعلام می‌دارد: ۶ سال است که این برنامه در مصلی تبریز با استقبال فراوان مردم برگزار می‌شود و امسال هفتمین سال متوالی برگزاری آن است.
حجت الاسلام سید محمود حسینی درباره آثار قرائت قرآن در ایام مبارک ماه رمضان خاطرنشان می‌کند: ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن و به عبارتی بهار قرآن است تبریز یکی از شهرهایی است که در طرح جمع خوانی قرآن کریم در ماه مبارک رمضان موفق عمل کرده استبه‌طوری‌که ثواب قرائت یک آیه در این ایام برابر با ختم قرآن در ماه‌های دیگر است.
وی ادامه می‌دهد: قرآن خواندن در این ایام می‌تواند به‌قدری پیوند بین انسان و این کتاب آسمانی ایجاد کند که این پیوند در تمام طول سال برقرار باشد پس باید تلاش کنیم تا از نعمات فراوان ماه رمضان بهره کافی و وافی را ببریم.
حسینی خبر می‌دهد: همه علاقه‌مندان می‌توانند ساعت ۱۵ در مکان مصلا حاضر شوند و در مواردی هم که تمام اعضا خانواده قصد حضور دارند می‌توانند فرزند کوچک خود را به مهدکودک مصلا سپرده و با خاطری آسوده حضور یابند.
رمضان در آئینه رسوم و سنن استان مرکزی؛ بیدارباش معنوی با سحرخوانی
ضیافت الهی در رسوم و سنن استان مرکزی از بیدارباش معنوی در سحر خوانی‌ها آغازشده و رنگ و بوی معنویت در ماه خدا، از مساجد و محافل روضه‌خوانی تا سفره‌های افطاری، بر چهره این دیار می‌نشیند.
ماه مبارک رمضان در استان مرکزی میزبان آئین‌هایی است که تحولی معنوی را در حال و هوای مردم همراه دارد و با برگزاری رسومی چون «سحرخوانی» روح و جسم انسان را به بیدارباش معنوی فرامی‌خواند.
از گذشته دور در میان مردم استان مرکزی مرسوم بوده است وقتی در آستانه بهار قرار می‌گیرند به خانه‌تکانی مشغول می‌شوند. رمضان بهار قرآن و عید مسلمانان است بنا بر همین اعتقاد مردم استان مرکزی در آستانه ماه رمضان نیز به خانه‌تکانی می‌پردازند تا همچنان که روح و جسمشان را برای تهذیب و پاکی آماده می‌کنند، محیط اطرافشان نیز پاکیزه باشد.
مردمان استان مرکزی این ماه را آن‌قدر عظیم و پربرکت می‌دانند که به پیشواز و استقبال از آن می‌روند. سه روز آخر ماه شعبان برای مؤمنان روزهای استقبال و آمادگی برای ماه مهمانی خداست به این صورت که بیشتر مردمان مناطق مختلف استان این سه روز را روزه می‌گیرند و مصطلح است که می‌گویند: به پیشواز رمضان رفته‌ایم.
عده‌ای نیز این روزه‌ها را روزه نذری اطلاق کرده و به نیت شفای بیماری و برآورده شدن حاجات روزه می‌گیرند.
آئین‌های لیالی قدر در استان مرکزی
شرکت در مراسم لیالی قدر، بر تن کردن جامه سیاه در این ایام و شب‌زنده‌داری و عبادت در مساجد، تکایا، منازل و نصب پرچم‌های عزا بر سر در خانه‌ها از دیگر آداب ماه مبارک رمضان در شب‌های قدر در استان مرکزی است.
در لیالی قدر مساجد استان مرکزی میزبان مراسم سینه‌زنی و نوحه‌خوانی و قرآن سر گرفتن است و مردم با حضور در حسینیه و مساجد تا نزدیک سحر به دعا و نماز و عبادت می‌پردازند. نخل گردانی و زنجیرزنی نیز ازجمله آئین‌هایی است که هم‌زمان با ۲۱ رمضان و سالروز شهادت امیرالمؤمنین (ع) در استان مرکزی برگزار می‌شود.
در بسیاری از روستاها رسم بر آن است که مراسم احیا با آیین‌های سوگ و روضه‌خوانی در مساجد برگزار می‌شود و در این آیین‌ها مردم روستا شیر نذری و شله‌زرد پخش می‌کنند.
فتیر و گوش فیل، شیرینی سفره‌های افطار در استان مرکزی
ماه مبارک رمضان در استان مرکزی، روزهای گرم و پرشوری را نیز برای بانوان هر خانه به همراه دارد و پخت غذاهای ویژه در ماه رمضان و تقسیم کردن آن میان همسایگان از طبخ انواع شیرینی‌های خانگی نظیر زولبیا و گوش فیل و همچنین نان فتیر توسط زنان کدبانوی مرکزی در ماه رمضان مرسوم استدیگر رسم‌های مردم استان مرکزی در این ماه است.
غذاهایی همچون آش رشته، شله زرد، ترحلوا، آش جو، آش حلیم، آش انار، آش خیار و فتیر و گوش فیل و بامیه از جمله این غذاها است.
از دیرباز طبخ انواع شیرینی‌های خانگی نظیر زولبیا و گوش فیل و همچنین نان فتیر توسط زنان کدبانوی استان مرسوم بوده و این خوراکی‌ها به عنوان بخشی از طعام، زینت بخش سفره‌های افطاری روزه داران این منطقه است.
آداب مردم آذربایجان برای «لعن ابن ملجم» و «اوباشدان» در ماه مبارک
ماه رمضان در باور مردم آذربایجان غربی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و با آداب و سنن زیادی ازجمله، «اوباشدان»، رسم فراموش‌شده کیسه دوزی برای لعن ابن ملجم و… همراه است.
مردم این دیار با آیینی تحت آیین «قابخالما» یعنی با روزه‌داری ۱۰ الی سه روز مانده به ماه مبارک رمضان به پیشواز ماه میهمانی خداوند می‌روند، نگاه کردن به آیینه و فرستادن صلوات بر محمد (ص) و آل محمد بعد از رؤیت هلال ماه هنوز هم به‌عنوان یک رسم در بین پیرمردان مناطق روستایی استان، مرسوم است.
اما سحری خوردن و سحری بلند شدن هم برای خود در آذربایجان غربی و به‌ویژه روستاهای آن آدابی دارد، هنوز هم که هنوز است روستائیان و عشایر آذربایجان غربی با صدای ضربه همسایه بر دیوار خانه و یا درب منزلشان از خواب بیدار می‌شوند.
شیرین‌ترین افطاری به تازه دامادها و تازه عروس‌ها
ماه رمضان در آذربایجان غربی، هنوز هم ماه احسان، اطعام و تجدید دوستی‌هاست و اکثر خانواده‌ها، سعی می‌کنند حداقل برای یک‌بار در طول این ماه برای افراد فامیل و نزدیکان، افطاری بدهند.
آنچه در اولین گام در آستانه رمضان و یا در روزهای روزه در بین مردم آذربایجان غربی می‌توان مشاهده کرد میهمان‌نوازی و دعوت نزدیکان به افطار است.
در آذربایجان غربی اما شیرین‌ترین افطاری به تازه‌دامادها و تازه‌عروس‌ها اختصاص دارد، پسران و دختران نامزد در ایام رمضان جایگاه ویژه‌ای بر سر سفره افطار دارند.
مراسم نیمه ماه رمضان یعنی روز تولد امام حسن مجتبی (ع) نیز در آذربایجان غربی گرامی داشته می‌شود، هرچند مراسم عقد و عروسی در این ماه در بین مردم متداول و معمول نیست اما بسیاری از خانواده‌ها نیز فراهم کردن مقدمات یک زندگی مشترک و مراسم بله برون را در ایام رمضان پربرکت و میمون می‌دانند.
رسم کیسه دوزی ۲۷ ماه رمضان که هنوز در برخی مناطق این استان زنده است، معروف است که روز ۲۷ ماه رمضان شب قصاص ابن ملجم است
رسم «کیسه دوزی ۲۷ ماه رمضان» که هنوز در برخی مناطق این استان زنده است، معروف است که روز ۲۷ ماه رمضان شب قصاص ابن ملجم برگزار می شود.
در این روز زنان برخی مناطق کیسه‌ای می‌دوزند که به کیسه «لعن ابن ملجم» یا کیسه «مراد» معروف است، در شب بیست و هفتم ماه رمضان با هر سوزنی که به این کیسه می‌زنند، یک‌بار به ابن ملجم لعنت می‌فرستند.
روز آخر ماه رمضان در استان به «عرفه» مشهور بوده و روز زیارت اهل قبور و تهیه لوازم عید فطر است.
آداب و رسوم مردم کرمانشاه در ماه ضیافت‌الله
آداب‌ورسوم مردم استان کرمانشاه در ماه مبارک رمضان از قدیم‌الایام زبانزد بوده و به‌حق مردم این دیار در دین‌داری و پایبندی به شریعت نام‌آورند.
در روزگاران قدیم و به‌ویژه در روستاها، اذان صبح و مغرب و هنگامه افطار را با شلیک گلوله توپ ندا می‌دادند، از قدیم الأیام حلیم و «آش عباسعلی» سفره سحری و افطار روزه‌داران را پربرکت کرده است. روغن حیوانی چاشنی بیشتر غذاهای روزه‌داران در وقت افطار و سحر بوده و خرما و شیر و شیره انگور بر سفره افطار همواره جای داشته است.
اطعام مستمندان و یتیمان از رسوم معنوی و خداپسندانه مردم استان کرمانشاه در ماه مبارک رمضان است و البته مراسم گلریزان برای جمع آوری کمک به نیازمندان و حاجت مندان همچنان جایگاه پررنگی در کرمانشاه دارد
روزه‌داری در زبان کُردی «روژه»، «روژیتی» و «روژوانی» نام دارد. معنویت ماه ضیافت الهی باوجود تنوع اقوام و مذاهب در استان کرمانشاه حال و هوای دیگری دارد و در گذشته رسم بر این بود کسانی داوطلب می‌شدند و برای سحری خانه‌های دیگر روزه‌داران را دق‌الباب کرده و صاحب‌خانه را بیدار می‌کردند اکنون نیز این رسم باوجود وسایل ارتباطی هرچند کمرنگ‌تر اما باقی‌مانده و عده‌ای برای بیدار کردن روزه‌داران هنگام سحر، درب خانه‌های آنان را می‌کوبند.
حضور روزه‌داران در مساجد استان کرمانشاه در این ماه پررنگ‌تر از روزها و ماه‌های دیگر است و در محلات مختلف، روزه‌داران روزه خود را در مساجد افطار می‌کنند و شب‌زنده‌داری در مساجد و تلاوت کلام نورانی قرآن از مهم‌ترین وجوه عبادت مردم این دیار در مناطق سُنّی نشین و اهل تشیّع است.
اطعام مستمندان و یتیمان از دیگر رسوم معنوی و خداپسندانه مردم استان کرمانشاه در ماه مبارک رمضان است و البته مراسم گلریزان برای جمع‌آوری کمک به نیازمندان و حاجتمندان همچنان جایگاه پررنگی در کرمانشاه دارد.
برگزاری طرح معنوی ربیع‌القرآن در کرمانشاه
طی سالیان اخیر حضور مبلغان مذهبی در مساجد، روستاها، حسینیه‌ها، شهرها و بخش‌ها با استقبال قابل‌توجه روزه‌داران در ماه رمضان مواجه بوده و بسیاری از روزه‌داران ترجیح می‌دهند که پای منبر مبلغان بنشینند و از فضای معنوی ماه مبارک رمضان بیشتر بهره ببرند.
ختم قرآن از آیین‌های مذهبی در استان کرمانشاه است که به‌ویژه در تکایا، بقاع متبرکه و در جوار امامزادگان با استقبال روزه‌داران مواجه می‌شود و طنین روح‌بخش آیات نورانی کلام‌الله مجید حال و هوای معنوی به این شهر می‌بخشد.
ختم قرآن از آیین‌های مذهبی در استان کرمانشاه است که به‌ویژه در تکایا، بقاع متبرکه و در جوار امامزادگان با استقبال روزه‌داران مواجه می‌شود و طنین روح‌بخش آیات نورانی کلام‌الله مجید حال و هوای معنوی به این شهر می‌بخشد.
سحر بخیز تجدید وضو کن
به آب توبه خود را شستشو کن
اگر خواهی شوی پاک از پلیدی
به درگاه خدای خویش رو کن
ماه رمضان امسال هم به‌سرعت در حال سپری شدن است، ماه مبارک رمضان ماه عبادت و بندگی خالق یکتاست. رمضان آورنده و هدیه دهنده عبادت، بندگی خداوند متعال، اطاعت، برکت، اتفاق و همدیگر پذیری، صبر و شکیبایی، انسان‌دوستی و… است؛ تلاش کنیم نهایت بهره را ببریم…
منبع: مهر
