بیم وامید زعفران‌کاران درخراسان رضوی/مافیای طلای سرخ جولان می‌دهد
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: آبان و آذر به ماه‌های زعفرانی مشهور هستند در این ماه‌ها از بیش از ۹۲ هزار هکتار زمین بالغ بر ۱۰ هزار میلیارد تومان درآمد ناخالص بخش کشاورزی تولید می‌شود.
فصل پاییز است، هوا این روزها خنک و طبیعت هزار رنگ می‌شود اما خراسان نه با طبیعت هزار رنگ و نه با سرمای پاییزه که پاییز را با گل‌های بنفش و عطر پیچیده زعفران در کوچه پس کوچه‌های شهرهایش می‌شناسد.
زعفران محصولی است که در شهرهای مختلف خراسان جایگاهش را از یک محصول کشاورزی به یک «فرهنگ عمومی» ارتقا بخشیده و توانسته بر تمام امورات زندگی مردم سایه اندازد.
کشاورزان با بیم و امید هر سحرگاه راهی ۹۲ هزار هکتار مزارع زعفران در خراسان می‌شوند، به جز نگرانی از جوشش گل زعفران، آنها روزانه نگران حضور نیروی کار به عنوان گل چین، نیروی کار به عنوان گل پاک کُن و فروش محصول خود هستند، ولی با وجود همه این بیم‌ها، امیدوار این مسیر را طی می‌کنند.
زعفران متولی مناسبی ندارد
سید مرتضی حسینی القادری، کشاورز عمده مالک تایبادی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: زعفران بازار مشخصی در تایباد ندارد، وقتی بازار مشخصی برای گل، پیاز و محصول زعفران نباشد، هرکس، هر جا می‌تواند با هر قیمتی معامله کند و دلال‌ها به بازار نفوذ و آن را مدیریت می‌کنند.
این کشاورز تایبادی افزود: دولت هم مدیریت مشخصی ندارد در واقع از نظر متولی نیز زعفران متولی مناسبی ندارد و باید این محصول ارزشمند و استراتژیک توسط گروهی از تولید کنندگان، شرکت‌های فرآوری و صادرکنندگان با اتکا به آرای همه بخش‌های درگیر در این محصول آن را مدیریت کنند.
زعفران برکت است و تمام
علی مرادی، دیگر کشاورز تایبادی هم در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: زعفران یک کشت بسیار خوب است، با وجود کم آبی منطقه تایباد کشت زعفران، بهترین کشت است. من همه نوع کشت از پسته تا گندم و جو دارم ولی وقتی به زحمت کار، هزینه تمام شده و مدت زمانی که از کشاورز مصرف می‌کند نگاه می‌کنیم زعفران از همه جلوتر است و مهم‌تر اینکه با آب و هوای منطقه تایباد سازگار است.
این زعفران کار تایبادی افزود: از نظر کاری این محصول یک ماه بیشتر زمان از کشاورز نمی‌گیرد و درآمد آن نیز مناسب است. البته از نظر فروش، منِ کشاورز باید به محض تولید محصول خود را به فروش برسانم و فروش یکی از دل نگرانی‌های من است.
وی گفت: خرید حمایتی زعفران با وجود اذیت کردن کشاورز توسط دولت در پرداخت پول محصول باز هم مناسب بود، در سال‌هایی که زعفران در اوج بود اگر دولت نبود، دلال‌ها بازار را قبضه می‌کردند و دسترنج کشاورز از بین می‌رفت.
مرادی ادامه داد: در مجموع اگر بخواهم زعفران را توصیف کنم، زعفران گیاهی است که هم کارگر، هم کشاورز و هم صادر کننده و حتی مشاغل دیگر اعم از راننده انتقال دهنده کارگر، اغذیه فروشی‌ها و دیگر مشاغل را تأمین می‌کند و این فقط با یک ماه کار است و باید برای آن عنوان «برکت» به کار ببرم.
برداشت کم اما بازار پر رونق است
مجتبی پیام عسگری از کشاورزان تربت جامی هم در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: به علت سرمای دی ماه و عدم بارندگی مطلوب در اسفند ماه سال گذشته و همچنین به دلیل تابستان گرم و بارش کم در فروردین ماه و گرمای پاییز امسال، حدود ۵۰ درصد برداشت زعفران سال جاری کاهش یافته است.
وی در پاسخ به سوال چگونگی وضعیت بازار زعفران در این شهرستان افزود: وضعیت بازار پر رونق و تقاضا بالاست و سرانه درآمدهای کشاورز و حتی خانگی (نیروی کار گل پاک کن) رو به افزایش و صعودی است.
غلامحسین شرکت، یکی از زعفران کاران زاوه نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: گل زعفران امسال به دلیل تغییر اقلیم، کاهش برف و باران و سرمای شدید دی ماه سال گذشته و همچنین خشکسالی سال جدید و گرمای شدید تیرماه امسال نسبت به سال گذشته افت بسیار زیادی داشته است، به طوری که استنباط ما کاهش تولید تا حدود ۷۰ درصد است.
مافیای زعفران هم طبق سنوات گذشته سعی در پایین آوردن قیمت گل را دارد
این کشاورز نمونه تاکید کرد: مافیای زعفران هم طبق سنوات گذشته سعی در پایین آوردن قیمت گل را دارد تا بتوانند این مقدار کم را ارزان خریداری و بعداً با چند برابر قیمت خرید به فروش رسانده و سودهای کلانی به جیب بزند.
زعفران بر همه صنوف اثر گذاشته است
روی دیگر این محصول را می‌توان در دیگر بازارها هم دید، آنجا که عده‌ای انتهای شهریور یا مهر خرید نسیه به وقت «گل زعفران» می‌کنند و این وقت سال رونق نسبی در بازارها ایجاد می‌شود در واقع زعفران و اقتصاد آن خود را بر همه امور فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شهرهای زعفرانی خراسان تحمیل کرده است.
۱۱۹ هزار خانوار بهره بردار زعفران در خراسان رضوی مشغول فعالیت هستند
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: استان خراسان رضوی بیش از ۹۲ هزار هکتار مزارع زعفران در اختیار دارد که معادل ۷۶ درصد وسعت مزارع زعفران کشور است. بالغ بر ۱۱۹ هزار خانوار بهره بردار زعفران در این استان مشغول فعالیت هستند، همچنین یک هکتار زعفران ۲۱۰ نفر (روز) شغل ایجاد می‌کند.
غلامحسین ساربان افزود: این گیاه به شدت به دو متغیر دما و بارندگی وابسته است، در سال‌هایی که دما متناسب است و بارندگی‌های خوبی رخ می‌دهد شاهد عملکرد بسیار خوبی هستیم، به عنوان مثال در سال ۱۳۹۸، ما ۳۲۸ تن زعفران در خراسان برداشت کردیم و در سال ۱۴۰۰ که بارندگی ۱۱۹ میلیمتر ثبت شد و گرما حادث شد، عملکرد ما ۱۴۸ تن ثبت شد.
وی گفت: در سال جاری پیش بینی ما برداشت ۲۰۰ تن طلای سرخ بود که متأسفانه با توجه به سرمای سخت دی ماه گذشته که پرفشار سیبری وارد خراسان رضوی شد و دمای منفی ۲۸ و ۶ دهم درجه در استان ثبت شد خسارت جدی به محصولات کشاورزی وارد شد که همان زمان برآورد ما این بود که بیشترین خسارت به زعفران وارد خواهد شد.
سرمای شدید و کاهش شدید بارندگی از عوامل کاهش تولید زعفران است
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اضافه کرد: در زمانی که سرما شدت پیدا می‌کند، زعفران قابلیت فعالیت ندارد و پیاز رشد نمی‌کند، از طرف دیگر علیرغم پیش بینی‌های خوب بارندگی شاهد بارندگی در استان نبودیم و میزان بارندگی به ۱۱۱ میلیمتر رسید که نسبت به دوره آماری ۵۳ و ۶ دهم درصد کاهش داشت و بر اساس همین اتفاقات با وجود اینکه برداشت ما از ۱۵ مهرماه آغاز شده است و تا ۱۰ آذرماه ادامه خواهد داشت اما نتایج نشان از کاهش شدید عملکرد دارد.
وی ادامه داد: این کاهش نسبت به سال‌هایی که روال عادی آب و هوایی و بارندگی دارد، ۵۰ درصد و نسبت به سال گذشته پیش بینی می‌کنیم ۲۰ درصد کاهش تولید در زعفران استان را شاهد باشیم به همین دلیل برآورد می‌کنیم حداکثر محصول تولیدی ۱۵۰ تن باشد.
ساربان با بیان اینکه زعفران باید در اقلیم‌هایی کشت شود که شرایط مناسب‌تری دارند؛ گفت: در اقلیم‌های مرتفع استان ممکن است از هر ۷۵ کیلوگرم گل، یک کیلوگرم زعفران تولید شود و این عدد در دشت‌ها به ۱۰۵ تا ۱۱۰ کیلوگرم گل می‌رسد. توصیه می‌شود این گیاه در جایی کشت شود که آب به حد کافی وجود دارد زیرا زعفران گیاهی است که به ازای هر متر مکعب آب، درآمد بیشتری ایجاد می‌کند.
وی گفت: زمانی که قیمت زعفران ۴۰ میلیون تومان بود، به ازای هر مترمکعب آب، ۴۰ هزار تومان و امروز که این عدد به ۷۰ میلیون تومان رسیده است، به ازای هر متر مکعب آب ۷۰ هزار تومان درآمد ایجاد می‌کند. اینکه زعفران به آب احتیاج ندارد اشتباه است، بلکه ما در زعفران به حدود ۴ هزار متر مکعب آب در هر هکتار نیاز داریم اما در سال‌هایی که بارندگی خیلی عالی باشد، این حجم به ۳ هزار مترمکعب نیز می‌رسد.
نیروی کار توانایی افزایش سطح زیر کشت را ندارد
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اضافه کرد: در گذشته برداشت زعفران در واحد سطح جریب بود که هزار و ۷۲۰ مترمربع است و از هکتار کمتر بود، اما الان کشاورزی داریم که می‌خواهد ۲۰۰ هکتار کشت زعفران انجام دهد. در خراسان رضوی کارگر برای جمع آوری گل زعفران در این سطح نداریم و زعفران اگر قبل از طلوع آفتاب برداشت شود، درجه رنگ دهی آن ۳۲۰ درجه است و به ازای هر یک ساعت حضور در معرض آفتاب ۱۰ درجه رنگ دهی آن کاهش پیدا می‌کند.
اشتغال، ارز آوری و عدم ارزبری از مزیت‌های زعفران است
عضو هیأت مؤسس و رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران ایران در خصوص جایگاه زعفران در اقتصاد ایران به خبرنگار مهر گفت: با توجه به اینکه نرخ بیکاری بالایی در کشور داریم، این محصول ۲ استان را به گونه‌ای مشغول کرده است که در طول سال ۷۰۰ هزار خانوار از این راه امرار معاش مستقیم می‌کنند، همچنین در فصل برداشت برای پاک سازی سه کیلو گل زعفران، یک نفر اشتغال موقت ایجاد می‌شود، یعنی اگر روزی ۱۰۰ کیلو گل زعفران داشته باشیم، روزانه ۳۴ نفر اشتغال ایجاد می‌شود، اگر این عدد را در طول این ۴۰ روز و حجم برداشت نهایی محاسبه کنیم متوجه جایگاه زعفران در اشتغال کشور می‌شویم.
غلامرضا میری افزود: بجز این موارد، فرآوری، صادرات و بسته بندی نیز فرصت‌های شغلی متعددی ایجاد می‌کند، از طرفی این محصول بر خلاف خیلی از محصولات حتی یک دلار ارزبری ندارد، موضوع دیگر ارزش افزوده بالای این محصول است، این به این معنا است که با صادرات زعفران بخش‌های دیگری نظیر چاپخانه و تولید کننده بسته بندی نیز بهره می‌برد و اشتغال ایجاد می‌کند و آخرین موضوع ارزآوری به کشور است.
۵۰۰ میلیون دلار درآمد زعفران برای اقتصاد ایران
وی ادامه داد: حدود ۵۰۰ میلیون دلار به کشور حاصل از صادرات زعفران وارد کشور می‌شود که در شرایط تحریم‌ها می‌تواند به اقتصاد کشور کمک کند و این مبلغ می‌تواند بخشی از واردات کشور را تأمین کند، بنابراین زعفران در اقتصاد کشور ما بسیار مفید است و حتی می‌تواند مزیت‌هایی بیش از این نیز داشته باشد.
میری در خصوص نیاز کشاورز به حمایت دولت گفت: یک کشاورز یک سال تلاش می‌کند و انتظار دارد محصول تولیدی آن با وجود خشکسالی‌ها و گرانی‌ها تضمین شده باشد، در بخش زعفران دولت باید یک کف قیمت با حضور افراد خبره و صادر کننده قیمت گذاری کند و اعلام کند اگر قیمت بیش از این مبلغ پایین آمد، خریدار محصول دولت است اما این کار نباید روی کاغذ باشد و دولت در واقعیت حامی کشاورز باشد. متأسفانه تا به حال چنین اتفاقی رخ نداده و در گذشته اگر زعفرانی خرید شده، قرار بر این بود که اگر سودی داشته باشد، با کشاورز تقسیم شود در گذشته نه چندان دور زعفران خریداری شده و با حدود سه برابر قیمت به فروش رفت و یک ریال به کشاورز نرسیده است.
افزایش ۵۱ درصدی صادرات زعفران در سال ۱۴۰۲ تا کنون
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران ایران تصریح کرد: وقتی زعفران دپو شده و قیمت‌ها نیز در حال تغییر است، دست صادرکننده خالی می‌ماند. هیچ صادرکننده‌ای ۳۰۰ تن زعفران برای صادرات در انبار خود موجود ندارد، اگر من شروع به بازاریابی کنم و قرارداد بین المللی ثبت کنم، هنگام بازگشت و تحویل کالا از تعاون روستا متوجه تغییر چند درصدی قیمت می‌شوم و این تغییرات صرفه اقتصادی برای صادرکننده ندارد.
وی ادامه داد: پیشنهاد ما این بود که تعاون روستایی خریدار زعفران از تولید کننده باشد و پس از خرید آن را با یک سود مشخص در اختیار صادرکننده قرار دهد و این روال در طول سال گردش داشته باشد، یعنی تعاون روستا از کشاورز خرید مداوم داشته باشد که قیمت کاهش پیدا نکند و از این طرف صادر کننده با آرامش اقدام به بازاریابی کند. ولی وقتی در ۱۰ روز گذشته یک کیلو زعفران ۱۵ میلیون تومان تفاوت قیمت داشته است، برای صادر کنندهِ چند تن، چقدر تفاوت قیمت ایجاد می‌شود.
میری در خصوص سهم ایران از بازار جهانی گفت: در سال ۱۴۰۰، ما ۴۷ کشور وارد کننده زعفران از ایران داشتیم که این عدد امروز به ۶۷ کشور رسیده است. زعفران بنا به درخواست مشتری و مبنای مصرف خریدار از بسته بندی‌های یک گرمی تا ۵۰۰ گرمی صادرات می‌شود و بر همین اساس سال گذشته ۲۳۹ تن صادرات زعفران انجام دادیم که اگر مدت مشابه امسال را نسبت به سال قبل در نظر بگیریم تا امروز ۵۱ درصد رشد صادرات داشتیم.
زعفران محصول استراتژیک
در مجموع زعفران با گل‌های کوچک خود توان اثرگذاری بسیار بالایی بر اقتصاد، معیشت و حتی فرهنگ منطقه دارد. مزیت‌های فراوان این گل کوچک و خوش بوی پاییزی بر اشتغال و معیشت مردم محلی و همچنین اثرگذاری آن بر اقتصاد ملی این پرچم قرمز رنگ و نازک گیاه زعفران را به یک محصول استراتژیک بدل کرده است و ضروری است که مسؤولان امر در شهرداری‌ها، جهاد کشاورزی، ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی، میراث فرهنگی و فرمانداری‌های شهرستان‌های زعفران خیز استان با رویکردی فرهنگی، هنری و گردشگری به استقبال فصل زعفران رفته و از همه جنبه‌های آن برای اقتصاد خود بهره بجویند.
منبع: مهر
