آشفتگی بصری دستاورد معماری بی‌هویت/ کاخ رومی هم‌سایه گنبد سلطانیه

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها -فاطمه تاجبخش: تقلید کورکورانه از نماهای مختلف و بی‌توجهی به زیبایی، پایداری و شاخص‌های فرهنگی رهاوردی جز آشفتگی بصری در زنجان بر جا نگذاشته است. نمای ساختمان‌ها زبان‌های گویای هویت فرهنگی و تاریخی هر منطقه به‌شمار می‌رود اما دیدن نماهای بدون پشتوانه فکری، هنری یا عملکردی چیزی جز آشفتگی بصری و فرهنگی به نمایش نمی‌گذارد.

گشت و گذار در شهر زنجان و تماشای خیابان‌ها حاکی از آن است که در دهه‌های اخیر هویت‌بخشی به نمای ساختمان بخش فراموش شده صنعت ساخت و ساز بوده و پوشش خانه‌های مکعبی با چند سوراخ درون آنکه جای در و پنجره را مشخص کرده و سنگ‌کاری جداره‌ها، اسم نما به خود گرفته است.

استفاده از نماهای رومی با تقلید کورکورانه و نصفه و نیمه از معماری غرب، جلوه ساختمان‌های به اصطلاح لوکس زنجان شده است، بی‌آنکه الگویی منظم با شاخص‌های بومی و محلی در آن به چشم بخورد یا استانداردی برای جلوه بصری، رعایت خط آسمان یا پایداری نما وجود داشته باشد.

استان زنجان که گنبد سلطانیه به عنوان نمادی از ارگ حکومتی را در خود جای داده و خانه‌های تاریخی مثل خانه ذولفقاری‌ها را در بافت شهری خود دارد، در دهه‌های اخیر نتوانسته آنطور که باید و شاید چه در ساختمان‌های دولتی و چه در بناهای مسکونی اثری ارزشمند به دنیای معاصر عرضه کند و یادگاری برای قرن‌های آینده برجای گذارد.

در زندگی آپارتمان‌نشینی فکری برای پهن کردن رخت و لباس، جانمایی کولرها، نصب آنتن‌ها و مواردی از این دست نشده و در جای جای شهر این آلودگی‌های بصری را مشاهده می‌کنیم و عده‌ای هم با نصب شیشه در بالکن نظم نما را برهم زده‌اند.

تشکیل کمیته نما در زنجان

مهدی طائب، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر زنجان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر در مورد اقدامات برای ساماندهی نماهای ساختمان‌ها اظهار می‌کند: در سال‌های اخیر نمای ساختمان‌ها به یک مقوله فراموش‌شده تبدیل شده بود و حساسیت خاصی روی این موضوع وجود نداشت و یک دلیل به این مربوط می‌شود که دستگاه‌های متولی مثل شهرداری و اداره‌کل راه و شهرسازی عملکرد جدی در این مورد نداشتند.

شورای شهر و معاونت معماری و شهرسازی شهرداری از دو سال قبل پیگیر شد تا بتوانیم نماها را در شهر زنجان کنترل کنیم وی با اشاره به اینکه کمیته سیما و منظر از شاخه‌هایی است که در اداره راه و شهرسازی تشکیل می‌شود و نمای ساختمان باید در این کمیته تأیید شود، عنوان می‌کند: شورای شهر و معاونت معماری و شهرسازی شهرداری از دو سال قبل پیگیر شد تا بتوانیم نماها را در شهر زنجان کنترل کنیم.

طائب ادامه می‌دهد: در همین راستا یک مصوبه از کمیسیون ماده ۵ و کمیته سیما و منظر اخذ و تعدادی از ساختمان‌ها را بر اساس خیابان و محور، تعدادی بر اساس کاربری‌ها و تعدادی نیز با توجه به ارتفاع ساختمان تعیین شد تا از این پس نمای این بناها در «کمیته نما» تأیید شود که بر این اساس ساختمان‌های عمومی مثل کاربری تجاری و اداری و ساختمان‌های خیابان طالقانی، صفا و زینبیه نیاز به نمای مصوب دارند.

وی با اشاره به اینکه این کمیته چند عضو دارد که سه نفر از اساتید برتر دانشگاه است و از شهرداری، راه و شهرسازی و گروه تخصصی نظام مهندسی هم در آن حضور دارند، تصریح می‌کند: با چرخشی شدن حضور اساتید سعی شده نماها تکراری و سلیقه‌ای نباشد و این برنامه بیش از ۷ ماه است که کلید خورده و کمی زمان می‌برد تا نتیجه آن را در سطح شهر ببینیم.

ممنوعیت به‌کارگیری نمای رومی و کامپوزیت در زنجان

رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر زنجان خاطرنشان می‌کند: برای مشخص شدن شاخص‌ها، دفترچه‌ای تهیه و در آن الزاماتی مشخص شده به عنوان مثال نمای رومی و کامپوزیت در زنجان ممنوع شده است، البته تدابیری وجود دارد که سلایق مردم و خواسته‌های کارفرما نیز مورد توجه قرار گیرد.

وی وجود برخی مشکلات جزئی مثل پرداخت حق‌الزحمه‌ها را عاملی برای کند شدن روند اجرای این طرح می‌داند و می‌گوید: با این وضعیت ممکن است اساتید نیز با مبالغ اندک، رغبتی برای ادامه کار نداشته باشند البته این مشکل باید در هیئت چهار نفره برطرف شود.

مهندسان متأسفانه با معماری ایرانی – اسلامی آشنا نیستند و این مبحث درآموزش‌هایی دانشگاه به فراموشی سپرده شده است طائب با اشاره به اینکه در مورد نماهای سطح شهر قانون و مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی را داریم که مهندسان طراح را به اولویت قرار دادن معماری ایرانی و اسلامی در طرح‌ها ملزم کرده است، بیان می‌کند: ولی مهندسان متأسفانه با معماری ایرانی – اسلامی آشنا نیستند و این مبحث در آموزش‌هایی دانشگاه به فراموشی سپرده شده است.

وی با اشاره به اینکه اکثر سازندگان ساختمان به سبک نماهای غربی روی آورده‌اند، ادامه می‌دهد: حتی نماهای غربی نیز به شکل درست خود اجرا نمی‌شود و یک کار بی‌اساس را در سطح شهر مشاهده می‌کنیم در حالی‌که نمای ساختمان مثل درون ساختمان خصوصی نبوده و همه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

عضو شورای شهر زنجان با بیان اینکه تاکنون از طرف گروه تخصصی نظام مهندسی هم الزامی در مورد نماها وجود نداشته است، تصریح می‌کند: بعد از ایجاد این کمیته دو نفر از اعضای نظام مهندسی عضو کمیته نما هستند و اگر این حساسیت ایجاد شود چند سال آینده یک آرامش بصری در نماهای ساختمان را شاهد خواهیم بود.

معماری ایرانی – اسلامی باید نشانگر فرهنگ و فناوری روز باشد

وی با اشاره به اینکه وقتی صحبت از نمای ایرانی اسلامی می‌کنیم اذهان عمومی به سمت معماری دوران قاجار یا پیش از آن می‌رود، یادآور می‌شود: مصالح و روش‌های ساخت در گذشته محدود بوده و امروز فناوری و علم مهندسی پیشرفت کرده و ما باید معماری برای زمان خود داشته باشیم ولی طراحان ما عادت کردند طرح‌های تکراری و آسان را ارائه کنند و در واقع طراحان از طراحی نما حذف شدند.

طائب تصریح می‌کند: نمای ایرانی – اسلامی یعنی مختص به دهه و سده ما باشد و بر این اساس جامعه آماری خاص از ساخت و سازها را به کمیته نما آوردیم تا بخشی از آن را کنترل کنیم که متناسب با اقلیم، مصالح و تکنولوژی روز باشد و برای بافت فرسوده، شهرک‌های اقماری، ساختمان‌های عمومی و اداری نمای خاص تعریف شده است.

وی از آمادگی شهرداری برای برگزاری مسابقه به‌منظور شناسایی نماهای برتر و تشویق مهندسان خبر داده و می‌افزاید: باید توانمندی مهندسان طراح تقویت شود و ذهنیت مردم را نسبت به معماری ایرانی – اسلامی روشن کنیم تا خود به رعایت این مسئله رغبت نشان دهند.

نبود یک چارچوب جامع و کامل که سازندگان واحدهای مسکونی را ملزم به رعایت اسلوب‌های تعریف شده در معماری ایرانی – اسلامی کند، باعث شکل گیری نماهای با ساختارهای نامانوس با فرهنگ و هنر ایرانی و اسلامی شده و بازخوردهای این فرایند در سایر بخش‌های ساختمان‌ها همانند استحکام و مقاومت ساختمان خود را نشان می‌دهد.

فارغ از وجود نماهای رومی در ساختمان شهرها، در روستاها نیز شاهد استفاده بی رویه از این نماها هستیم به گونه‌ای که با وجود سرعت موجود در استفاده از نماهای رومی در روستاها، در آینده شاهد شکل‌گیری روستاهای با سبک و معماری غیر ایرانی-اسلامی خواهیم بود.

بی شک ایجاد ساختار و اساسنامه هماهنگ مبتنی بر معماری ایرانی-اسلامی می‌تواند، نقش مهم تأثیرگذار در اصلاح فرایندهای موجود در ساخت و سازها و نماهای ساختمان‌ها داشته باشد.