«نقالی» هنری برای حفظ هویت و فرهنگ/ بیان و نمایش فرح‌ساز می‌شود
خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: داستان گویی و شنیدن قصه‌های شیرین و آموزنده، یکی از قدیمی ترین تفریحات و روشی معمول برای انتقال تجارب و دانش پیشینیان به نسل‌های جدیدتر بوده که امروز با گسترش تکنولوژی این هنر رو به فراموشی است.
نقالی یعنی آموزش پند و حکمت، داستان‌ها و مهارت‌های زندگی و انتقال فرهنگ ایرانی در قالب شعر، داستان و نمایش که انتقال این آموزه‌ها به نسل‌های آینده این مفاهیم را حفظ خواهد کرد.
«نقل» در لغت به معنای از جایی به جایی بردن چیزی، تغییر مکان دادن، بیان کردن سخن و روایت کردن است و نقال در لغت کسی است که چیزها را از محلی به محل دیگر نقل می‌کند و نقالی شغلی بوده که نقال در قهوه خانه‌ها و مکان‌های عمومی، داستان‌های حماسی را با آداب خاصی بیان و در آخر نقل با چرخ زدن پول دریافت می‌کرده است.
در گذشته هر نقال مکان و زمان مشخصی برای اجرا داشته و هر یک از آنها، طومار خودش را اجرا می‌کرده است ولی اکنون اجرا در صحنه نمایش و آئین‌های خاص و با دعوت از نقال انجام می‌شود.
برای آشنایی با هنر نقالی و شاهنامه خوانی با «محمدرضا محمدی» یکی از نقال‌های استان گلستان گفتگو کردیم که در ادامه خواهد آمد.
* در چه سالی وارد هنر نقالی شدید؟
محمدرضا محمدی هستم، متولد ۱۳۸۳ که از پنج سالگی با حضور در تعزیه، هنرهای آئینی را شروع کردم و سپس در ادامه به سایر زیر شاخه‌های هنرهای آئینی مانند نقالی علاقه مند شدم و تاکنون موفق شدم که چهار رتبه یک کشوری و چندین رتبه استانی را به دست آورم.
*لطفاً هنرهای آئینی را بیشتر معرفی کنید؟
هنرهای آئینی هنرهای گفته می‌شود که اصالتاً از پایه و اساس متعلق به ایرانی‌ها است و مهم‌ترین این هنرها می‌توان به تعزیه خوانی، نقالی و نمایش‌های روحوضی اشاره کرد، هنرهایی که از اساس و بنیاد تعلق به ایرانی و ایرانیان دارند.
*وضعیت هنر نقالی را در استان گلستان چگونه ارزیابی می‌کنید؟
هنر نقالی در استان گلستان حال و احوال مناسب و مطلوبی ندارد؛ نقالی در حال حاضر در استان‌های مرکزی ایران و شهرهایی مانند اراک و اصفهان رونق و پویایی قابل‌قبولی دارد و این امر به علت وجود اساتید بزرگ و برجسته هنر نقالی در این مناطق است.
در شاهنامه خوانی فقط خوانش اشعار انجام شده و هیچ حرکت بدنی اتفاق نمی‌افتد با وجود آنکه در سال‌های گذشته تلاش‌هایی از سوی حوزه هنری و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گلستان برای تعالی و روند نقالی در گلستان انجام شد اما این هنر آئینی تا رسیدن به جایگاه اصلی خود فاصله زیادی دارد.
تاکنون چندین ورک شاپ در استان اجرا شده و حتی در برهه‌ای قرار بر آن بود تا از «مرشد میرزاعلی» یکی از نقال‌های بنام کشور برای حضور در دوره آموزشی در گرگان دعوت شود.
*فعالان بخش‌های مختلف هنرهای آئینی در گلستان را برای خوانندگان معرفی کنید؟
در قالب‌های مختلف هنرهای آئینی اقدامات متعددی در استان گلستان در دست انجام است، استاد حاج عباس محمدی یکی از پیشکسوتان و سکان داران هنرهای آئینی در گلستان است که در حال حاضر شاگردان متعددی در مکتب وی در حال تحصیل هستند.
در بخش شاهنامه خوانی هم اساتید متبحری همچون خانم شاه حسینی چندین هنرجو را تربیت کرده و این فرآیند آموزشی ادامه دارد.
*تفاوت شاهنامه خوانی و نقالی را برای خوانندگان بیشتر شرح دهید؟
شاهنامه خوانی زیرشاخه‌های متفاوتی دارد که اساس و بنیاد آن بر متون شاهنامه استوار است. در شاهنامه خوانی فقط خوانش اشعار انجام می‌شود و هیچ حرکت نمایشی و حرکت بدن اتفاق نمی‌افتد. شاهنامه خوان با لحن و صوت خود مخاطب را مغلوب بیان خود می‌کند اما در نقالی اینگونه نیست و به طور کلی ۵۰ درصد از کلام و ۵۰ درصد از فیزیک و حرکت نمایشی استفاده می‌شود.
*با توجه به رشته تخصصی خودتان لطفاً در خصوص زیر شاخه‌های مختلف نقالی توضیحاتی ارائه دهید؟
نقالی زیر شاخه‌های مختلفی دارد که از جمله می‌توان به مکتب مرشد عباس زریری، مکتب مرشد آقا سید مصطفی سعیدی و مکتب استاد ترابی اشاره کرد.
در مکتب مرشد سعیدی نقال بیشتر بر پایه کلام به پیش می‌رود و با بیان نصایح و حکمت‌های مختلف مخاطب را شگفت زده می‌کند و از حرکات بدن استفاده نمی‌کند اما در مکتب مرشد ترابی پس از طرح داستان بخش عمده این نقالی با توجه به حرکات بدن به پیش می‌رود. البته در مکتب مرشد زریری حد وسط این دو مکتب رعایت می‌شود و تلاش می‌شود که به توازن بیان و حرکت نقالی اجرا شود.
نقالی چهار سبک و سیاق دارد، نقالی حکمتی، نقالی عاشقانه، نقالی مذهبی و نقالی حماسی که همه آنها ریشه در اشعار شاهنامه دارد.
در نقالی مذهبی نقال، شاهنامه را با بینش و ایدئولوژی خود تلفیق می‌کند و با داستان‌های امروزی مباحثی مانند جوانمردی و بزرگمنشی را به مخاطب تلقین می‌کند، به عنوان مثال با طرح مواردی از زندگینامه شهدا به نقالی حماسی، روح امروزی تزریق می‌کند.
*نقال‌ها و شاهنامه خوان‌ها بیشتر از چه بخش‌هایی از شاهنامه برای اجرای هنر استفاده می‌کنند؟
شاهنامه سرشار از اشعار پر مغز پرکاربرد و درجه یک است که نقال‌ها می‌توانند برای هر یک از انواع نقالی‌ها از آن استفاده کنند. به عنوان مثال برای نقالی حماسی به سراغ «هفت خان رستم» می‌روند و برای نقالی عاشقانه سراغی از داستان «بیژن و منیژه» می‌گیرند. این هنر و لطف نقال‌ها است که چگونه از اشعار شاهنامه استفاده کنند.
*هنرهای آئینی بیشتر در چه ایامی از سال اجرا می‌شود؟
هنر تعزیه مختص ماه محرم و صفر و شهادت ائمه معصومین است اما هنر نقالی در بزنگاه‌ها و شرایط مختلف اجرا می‌شود.
بنیاد نقالی بر آن است که مخاطب را به فرح برساند و بیشتر نقالی در نوروز رواج داشت اما به تناسب و در برخی از مناسبت‌های مذهبی در ماه محرم و ماه رمضان هم این هنر اجرا می‌شد به طوری که در دوره صفویه اوج هنر نقالی در ایران محسوب می‌شود بیشتر مباحث و اجراهای نقاله‌ها منحصر به ماه مبارک رمضان بود.
*انتظار و درخواست شما از مسئولان چیست و هنر نقالی چه کمکی می‌تواند به چالش‌های فرهنگی جامعه ارائه کند؟
بسیاری از مدیران و دستگاه‌های متولی حوزه فرهنگ مباحثی را مبنی بر صیانت و پاسداری از فرهنگ و هویت کشور مطرح می‌کنند، مهم‌ترین و اصلی ترین ابزار صیانت از هویت ملی و فرهنگ نقالی است.
نقالی بسیاری از ناهنجاری‌های هویتی و فرهنگی را سامان می‌دهد. لذا انتظار است تا حمایت‌های بیشتری از این هنر فاخر ایرانی انجام شود.
منبع: مهر
