دره‌ای که نخستین سکونتگاه بشر شد/ از «خرم‌آباد» چه می‌دانید؟
خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها – فاطمه حسینی: شهری که امروزه از آن به نام خرم‌آباد نام برده می‌شود از نخستین سکونت گاه‌های مردم ایران به شمار می‌رود، آبشارهای زیبا، سراب‌ها، دریاچه کیو، پارک‌های جنگلی، آبسرده، بیدهل، گلستان، رباط، زاغه، آبشار بیشه و … از جمله جاذبه‌های و منظر طبیعی این شهرستان محسوب می‌شود.
رودخانه‌های کشکان و رودخانه خرم آباد از این شهر عبور می‌کند و ارتفاعات «مخمل کوه»، «یافته»، «سفید کوه»، «هشتاد پهلو»، «کوکلا»، «تاف» و … از مهم‌ترین کوه‌های آن به شمار می‌رود.
اهمیت این شهرستان علاوه بر موقعیت استراتژیک آن به عنوان پل ارتباطی شمال به جنوب به آثار تاریخی و ما قبل تاریخ موجود در این شهرستان بازمی گردد.
غارهای پیش از تاریخ «کنجی»، «یافته»، «پاسنگر»، «گر ارجنه»، «قمری»، پل «شاپوری»، قلعه «فلک الافلاک»، آسیاب «گبری»، «گرداب سنگی»، «مناره آجری»، مقبره «بابا طاهر»، «سنگ نوشته»، پل «صفوی»، حمام «گپ» و … از جمله آثار تاریخی موجود در این شهرستان است.
باستان‌شناسان جهان به دنبال کشف نخستین سکونتگاه بشر
عطا حسن پور کارشناس میراث فرهنگی لرستان در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: سالانه به هر کشور یک سهمیه برای ثبت جهانی آثار تاریخی تعلق می‌گیرد، این امر از سوی یونسکو انجام می‌گیرد.
وی با بیان اینکه تا کنون حدود ۲۸ اثر از کشور ایران ثبت جهانی شده است، عنوان کرد: برای ثبت جهانی آثار تاریخی کشور آن طور که باید توازن و پراکنش در استان‌ها به یک میزان دیده نشده است، به طور مثال خوزستان بین سه تا چهار اثر، فارس بین سه تا چهار مورد، کرمان چهار تا پنج مورد و… اثر تاریخی دارند که ثبت جهانی شده است، اما لرستان که بیش از پنج هزار اثر تاریخی و دو هزار و ۶۰۰ اثر تاریخی ثبت ملی دارد، در زمینه تعدد آثار رتبه اول و در زمینه ثبت ملی آثار تاریخی رتبه دوم کشور را دارد، هنوز یک اثر تاریخی که ثبت جهانی شده باشد را ندارد.
مدیرکل میراث فرهنگی لرستان، افزود: بنا بر این ثبت جهانی آثار تاریخی لرستان را یکی از اولویت‌های خود در اداره کل میراث فرهنگی استان قرار دادم.
عطا حسن پور با بیان اینکه سال‌های سال توجه خود را بر روی ثبت جهانی قلعه فلک الافلاک قرار داده بودیم، گفت: این امر نیز به بهانه ساماندهی حریم آن سال‌های سال به عقب افتاد و عملیاتی نشد.
وی با تاکید بر اینکه در این راستا با توجه به مطالعاتی که از قبل انجام داده بودم، موضوع ثبت جهانی «دره خرم آباد» را در دستور کار قرار دادیم، بیان داشت: منظر این دره به دوران پیش از تاریخ آنقدر اهمیت داشته که سه دانشگاه بزرگ جهان به نام‌های «میشیگان»، «ییل» و «رایس» آن را محل مطالعات باستان شناسی خاورمیانه می‌کنند و آنقدر اهمیت دارد که وقتی دنبال پیشینه بشر و کشف نخستین سکونتگاههای بشر می‌گردند، این دانشگاه‌ها دو نفر از انسان شناسان و باستان شناسان برجسته و بزرگ خود را به این دره اعزام می‌کنند.
دره‌ای که همیشه تاریخ مردم در آن سکونت داشته‌اند
این کارشناس میراث فرهنگی لرستان در ادامه سخنان خود با بیان اینکه این باستان شناسان بعد از بررسی‌هایی که انجام می‌دهند به این نتیجه می رسند که آن چیزی که به دنبال آن می‌گشتند، در «دره خرم آباد» است، گفت: سکونت در این دره از قدیمی ترین ادوار تاریخ تا امروز هیچ گاه قطع نشده است، سکونت در این دره دامنه دار بوده، سکونت در جاهایی مانند شهر «سوخته» که قدیمی ترین تمدن‌های ایران و بلکه جهان را دارد، در مقطعی به دلایلی مثل سیلاب رودخانه هیرمند، قطع شده است، زندگی و سکونت در مناطق مختلفی به دلایلی مانند جنگ، آتش سوزی، بلاهای طبیعی، زلزله، آتشفشان، سیلاب و… قطع می‌شود، اما سکونت در این دره تاریخی هیچ گاه قطع نشده است.
عطا حسن پور، تاکید کرد: «دره خرم آباد، از «حجر» تا «قجر» به قول باستان شناسان، از دوران پارینه سنگی، در کاوش از غارها، از دوران نوسنگی، از زمانی که بشر وارد عصر کشاورزی می‌شود، وقتی که بشر وارد عصر فرا نوسنگی می‌شود، وقتی که بشر سفال را کشف می‌کند، وقتی که بشر وارد فاز تکنولوژی می‌شود و می‌تواند مس را با قلع قاطی کند، وقتی که بشر آهن را کشف می‌کند، وقتی که بشر چرخ را کشف می‌کند، وقتی که بشر وارد تمدن و تاریخ می‌شود، وقتی که بشر وارد فاز شهرنشینی می‌شود، وقتی که بشر وارد فاز تاریخ، نوشتار و خط می‌شود، وقتی که بشر وارد فاز هنر می‌شود، وقتی که بشر وارد فاز اسلام می‌شود و… دارای اثر تاریخی است.
وی، ادامه داد: مساجد، کاروانسرا، «مناره»، «گرداب»، پل، بناهای عام المنفعه و… از جمله این آثار است، از همه مهم‌تر ما مردمانی در این دره داریم که باعث شکل گیری این تمدن بوده‌اند و باعث شده‌اند که این تمدن نسل به نسل منتقل شود.
ساکنان دره همیشه بومی بوده‌اند
این کارشناس حوزه میراث فرهنگی لرستان با تاکید بر اینکه حضور همواره مردم در این دره، یک مسئله برای ما است و یکی از مؤلفه‌های مدنظر ما را تشکیل می‌دهد، تصریح کرد: در این دره، عرب، مغول، ترک و … هیچ وقت حضور نداشته است، آنچه که بوده، سکونت انسان‌های بومی بوده است، از قدیم تا الان تنها ساکنان بومی در این دره زندگی می کرده‌اند، مهاجری به این دره نیامده، اگر هجومی به آن شده، تأثیری روی آن نداشته، همان مردم هستند با همان کیش، آئین، خلق و خو و «دی ان ای» خاص خودشان که در این دره زندگی می کرده‌اند.
حسن پور با در ادامه با اشاره به شهرنشینی در این دره و روند شکل گیری شهر در این دره، گفت: بر اساس مطالعات، این شهر در منطقه «ماسور» امروزی و با نام قدیمی «سی مشک چی»، در دوره هزار سوم قبل از میلاد، در هزاره اول قبل از میلاد یعنی سه هزار سال پیش، دوران تاریخی و نام گذاری خرم آباد امروز به نام «شاپورخواست»، در دوره اسلام و وجود نام «شاپور خواست» روی «سنگ نوشته»، بعد از حمله تیمور، در دوره «صفویه»، در دامنه قلعه «فلک الافلاک»، دامنه «سفید کوه» و «مخملکوه»، و… همواره وجود داشته است.
وی با بیان اینکه وجود چشمه‌ها و سراب‌ها یکی از بزرگترین مؤلفه ای زیستی این دره بوده است، گفت: آب، سوخت کافی، پروتئین بسیار زیاد مانند کل و بزکوهی، پناهگاه‌هایی مانند غار «کمری»، غار «یافته»، «پاسنگر»، «ارجنه»، «کلدر»، «گیلوران» و… همه مؤلفه‌های زیستی در «دره خرم آباد» بوده است.
«دره خرم‌آباد» در مسیر ثبت جهانی
مدیرکل میراث فرهنگی لرستان با اشاره به «منظر فرهنگی» «دره خرم آباد» با محوریت قلعه «فلک الافلاک»، تصریح کرد: الان یونسکو به دنبال «منظرهای فرهنگی» است، منتظر هستیم که ارزیابان یونسکو به لرستان بیایند و منظرهای فرهنگی که ما برای ثبت جهانی «دره خرم آباد» تعریف کرده‌ایم را ببینند و متقاعد شوند که همه شاخص‌ها و مؤلفه‌ها را برای رأی دادن دارد.
حسن پور با تاکید بر اینکه ثبت جهانی این دره خواه ناخواه انجام می‌گیرد، چون گفتمانی که در این رابطه داریم، می‌تواند عملیاتی شود، گفت: با تحقق این امر لرستان از رتبه ۲۷ ثبت جهانی آثار به رتبه اول می‌آید.
وی با اشاره به پیگیری مدیران ارشد و همچنین نمایندگان مجلس برای ثبت جهانی «دره خرم آباد»، گفت: وزیر میراث فرهنگی و معاون وزیر در این رابطه نیز به طور جدی پای کار آمده‌اند و می‌گویند که چرا لرستان با این قدمت نباید آثار ثبت شده جهانی داشته باشد؟ لرستان و «دره خرم آباد» قدمت، تاریخ و پشتوانه تاریخی دارد، در این راستا این امر موجب شد که ثبت جهانی «دره خرم آباد» به عنوان اولین پرونده برای ثبت جهانی در دستور کار قرار گیرد.
این کارشناس حوزه میراث فرهنگی لرستان با تاکید بر اینکه تا به ثبت جهانی «دره خرم آباد» برسیم، مسیر طولانی در پیش داریم، یک روزه و یک ساله نیست، گفت: تمام هم و غم و تلاش خود را برای تحقق این امر گذاشته‌ام، همزمان تیم کاوش، در شهر «شاپورخواست» بعد از ۷۳۰ سال کاوش می‌کند، همزمان روی «سنگ نوشته» سایه بان ایجاد می‌کنیم، همزمان ثبت جهانی را پیش می بریم، همزمان حریم قلعه «فلک الافلاک» را ساماندهی می‌کنیم و…، اینها به صورت زنجیره‌ای به هم وصل هستند، اگر یکی از اینها ناقص بماند ثبت جهانی «دره خرم آباد» صورت نمی‌گیرد.
حسن پور با تاکید بر اینکه اگر یک اثر ثبت جهانی در لرستان داشته باشیم، قطعاً حوزه جذب توریسم، رونق اقتصادی، زیرساخت‌ها و… هم در مرکز استان و هم در سایر شهرستان‌ها ارتقا پیدا می‌کند، افزود: اگر هدف گذاری ها با مشکلی برنخورد، سال آینده می‌توانیم ارزیابان یونسکو را به خرم آباد آوریم.
منبع: مهر
