خوزستان حاصلخیز چگونه به استانی خشک تبدیل شد؟

به گزارش خبرنگار مهر، به دنبال مشکلات ایجاد شده در استان خوزستان و کم آبی شدید در این استان، نظرات مختلفی درباره دلایل شکل‌گیری این بحران عنوان شده که یکی از آنها، بحث کشت برنج در این استان است.

بر اساس آمار اعلام شده از سوی مسئولان مربوطه امسال در خوزستان ٩٠ هزار هکتار کشت شلتوک انجام شده که به گفته قاسم تقی زاده خامسی، معاون آب و آبفای وزیر نیرو، محصولات کشاورزی با نیاز آبی بالا مثل شلتوک در خوزستان ۳.۵ میلیارد متر مکعب آب نیاز دارد که حدوداً دو و نیم برابر مصرف صنعتی کشور است.

در حالی که اراضی مناسب کشت برنج در سراسر کشور ۵۰۰ هزار هکتار است، هم اکنون سطح زیر کشت برنج در کشور به ۶۲۰ هزار هکتار رسیده است کشت این حجم از برنج در استان خوزستان با انتقادات فراوانی مواجه شده ضمن اینکه به گفته مسئولان با توجه به ممنوعیت کشت در این استان، برداشت آب از رود کرخه به صورت غیر مجاز انجام می‌شود و همین مسأله سبب شده که حقابه ذی‌نفعان در پایین دست کرخه، تأمین نشود. اگرچه اکنون با افزایش بیش از برنامه دبی آب کرخه، آب به پایین دست کرخه رسیده اما با توجه به میزان ذخیره آب سد کرخه، این حجم دبی می‌تواند طی ماه‌های پیش رو، بحران تازه‌ای را رقم بزند.

برخی کارشناسان در راستای اصلاح الگوی کشت در خوزستان، کشت محصولات کم آب‌بر مانند کنجد را به جای برنج به کشاورزان استان پیشنهاد کرده بودند که مورد اقبال کشاورزان قرار نگرفته و کشاورزان استان همچنان به کشت برنج اقبال دارند. درباره فرصت‌ها و تهدیدهای کشت برنج در خوزستان و نقش مدیریت استانی در شکل‌گیری این شرایط با دبیر انجمن برنج کشور گفتگویی انجام داده‌ایم.

بی برنامگی‌ها موجب شد هر کس هر جا دلش خواست برنج بکارد!

جمیل علیزاده شایق، دبیر انجمن برنج کشور در گفتگو با خبرنگار مهر درباره اتفاقات پیش آمده در استان خوزستان با اشاره به اینکه در این استان ۵۰ تا ۶۰ هزار هکتار از اراضی برای کشت برنج مناسب است، گفت: در سراسر کشور اراضی مناسب کشت برنج ۵۰۰ هزار هکتار است که بیش از ۴۰۰ هزار هکتار این اراضی در دو استان مازندران و گیلان قرار دارد و کمتر از ١٠٠ هزار هکتار آن در ١۴ استان دیگر است.

محصولاتی مانند چغندر قند، هندوانه، خربزه و نیشکر از برنج نیز آب بیشتری مصرف می‌کنند و در استان خوزستان نیز کشت می‌شوند؛ متأسفانه تاکنون اقدام مناسبی برای محدود کردن کشت این محصولات در خوزستان انجام نشده است. وی با انتقاد از بی‌برنامگی وزارت جهاد کشاورزی و سایر دستگاه‌های مسئول در این زمینه، افزود: این بی برنامگی‌ها منجر به این شد که هر کس در هر نقطه‌ای که دلش خواست برنج کشت کرد و در حال حاضر شاهد این هستیم که در استان‌هایی مانند اردبیل و آذربایجان غربی نیز برنج کشت شده است به عنوان مثال در مغان اردبیل اقدام به کشت برنج کرده‌اند و کسی نیز جلودار آنها نیست.

استاندار خوزستان اجازه کشت ۲۰۰ هزار هکتار برنج را داد

این فعال بخش خصوصی با بیان اینکه هم اکنون سطح زیر کشت برنج به ۶۲۰ هزار هکتار در کشور رسیده است افزود: به عبارتی ۱۲۰ هزار هکتار به سطح زیر کشت برنج اضافه شده در حالی که نباید این کشت انجام می‌شده است.

شایق با بیان اینکه سال گذشته و سال ماقبل آن به دلیل مطلوب بودن وضعیت آب خوزستان، استاندار و رئیس جهاد کشاورزی استان با کشت ٢٠٠ هزار هکتار برنج در این استان موافقت کردند، افزود: ما بارها اعلام کردیم که کشت برنج مازاد بر اراضی مناسب کشت، در خوزستان به منابع آبی استان لطمه می‌زند.

وی با اشاره به اینکه در دهه ۶۰ کارگروهی با بررسی تمام جوانب و انجام مطالعات دقیق، مناسب‌ترین مناطق کشت برنج را در کشور مشخص کرد و نتیجه این تحقیقات و بررسی‌ها در کتابی منتشر شد، ادامه داد: متأسفانه کسی به این تحقیقات اهمیت نمی‌دهد.

به بهانه اینکه مارچوبه کالایی لوکس است، اراضی آن را از بین بردند

شایق با اشاره به اینکه محصولاتی مانند چغندر قند، هندوانه، خربزه و نیشکر از برنج نیز آب بیشتری مصرف می‌کنند و در استان خوزستان نیز کشت می‌شوند، گفت: متأسفانه تاکنون اقدام مناسبی برای محدود کردن کشت این محصولات در خوزستان انجام نشده است.

وزارت جهاد کشاورزی نه تنها در استان خوزستان بلکه در سایر استان‌ها نیز برنامه‌ای برای اجرای الگوی کشت ندارد

دبیر انجمن برنج با اشاره به اینکه استان خوزستان قبل از انقلاب یکی از حاصلخیزترین استان‌های کشور بوده است، افزود: آن زمان طرح کشت مارچوبه در استان خوزستان تصویب شد که این محصول حداقلِ آب را مصرف می‌کند و باعث شده بود که صرفه جویی بسیار خوبی در حوزه آب در استان خوزستان اتفاق بیفتد اما متأسفانه بعد از انقلاب عده‌ای با نظرات غیرکارشناسی و غیرمنطقی به بهانه اینکه مارچوبه کالایی لوکس است اراضی آن را از بین بردند؛ در حالی که ما می‌توانستیم این محصول را در داخل کشور مصرف نکنیم و آن را به کشورهای دیگر صادر کنیم.

شایق با بیان اینکه این اقدام منجر به برهم زدن الگوی کشت در استان خوزستان شد، اضافه کرد: به دنبال این اقدام طرح کشت نیشکر در استان خوزستان تصویب شد و این در حالی بود که نیشکر از برنج هم آب بیشتری مصرف می‌کند و تا الان هیچکس نتوانسته عواقب ناشی از این اقدامات را حل و فصل کند.

انتقال آب رودخانه‌های خوزستان به شهرهای دیگر اشتباه بود

دبیر انجمن برنج کشور با اشاره به اینکه استان خوزستان دارای رودخانه‌های فراوانی از جمله کرخه، کارون، دز، جراحی و شاوور است، گفت: یکی از اقدامات اشتباه در این حوزه انتقال آب این رودخانه‌ها به نقاط دیگر کشور از جمله رفسنجان و اردکان بوده است و و در حال حاضر یکی از اقدامات مؤثری که می‌توان در این حوزه انجام داد آن است که این انتقال آب منتفی شود و در خود استان بماند.

عده‌ای با نظرات غیرکارشناسی و غیرمنطقی به بهانه اینکه مارچوبه کالایی لوکس است اراضی آن در خوزستان را از بین بردند شایق در بخش دیگری از سخنان خود درباره علل ناکامی اجرای طرح کشت کنجد در استان خوزستان و جایگزینی کشت این محصول به جای برنج، گفت: وزارت جهاد کشاورزی نه تنها در استان خوزستان بلکه در سایر استان‌ها نیز برنامه‌ای برای اجرای الگوی کشت ندارد.

وی با اشاره به اینکه در دهه ۶٠ کشاورزان شمالی تشویق شدند که بعد از برداشت برنج اقدام به کشت دوم این محصول نکنند و به جای برنج شبدر و یونجه در مزارع خود بکارند، گفت: علاوه بر شبدر برسیم، علوفه‌های دیگر، سویا، سبزیجات و سیب زمینی نیز از کشت‌های مناسب بعد از کشت برنج هستند.

کشت شبدر در استان‌های گیلانی ترویج شد اما دستگاه علوفه خشک کن نداشتند

شایق گفت: آن زمان به دنبال اقداماتی که انجام شد کشت شبدر کم کم میان برنج‌کاران جا افتاد و کشاورزان اقدام به کشت این محصول کردند.

این فعال بخش خصوصی ادامه داد: با این حال برای شبدر تولید شده در این استان‌ها، برنامه‌ای در نظر گرفته نشده بود و در استان‌های مذکور نیز به اندازه دام وجود نداشت که بتوانند تمام شبدر تولیدی را مصرف کنند از طرفی نیز دستگاه علوفه خشک کن وجود نداشت که کشاورزان بتوانند این علوفه‌ها را خشک و به سایر استان‌ها ارسال کنند.

شایق افزود: مشکلات ایجاد شده موجب شد که کشت شبدر کم کم به فراموشی سپرده شود.

این فعال بخش خصوصی اضافه کرد: این در حالی است که در ریشه شبدر غده‌های حاوی ازت وجود دارد و در صورتی که این کشت انجام می‌شد لازم نبود که کشاورزان برای شالی های خود از کود اوره استفاده کنند.

سوءمدیریت چنین اتفاقاتی را رقم زدند / ‏ کشاورزان به دولت اعتماد ندارند

وی این اقدامات را ناشی از سو مدیریت دانست و گفت: زمانی که کار و اداره امور را به مدیران ناشی می‌سپارند همین اتفاق‌ها را نیز باید انتظار داشته باشیم.

شایق تاکید کرد: کشت دوم برنج در استان‌های شمالی نیز خیانت به منابع آب و خاک کشور است و به شدت خاک زمین را فقیر می‌کند.

وی درباره اینکه مسئولان وزارت جهاد کشاورزی عنوان می‌کنند که برنامه الگوی کشت را به استان‌های مختلف ابلاغ کردند اما در استانی مانند خوزستان کشاورزان قبول نمی‌کند که به جای محصول با صرفه اقتصادی بالا مانند برنج، کنجد کشت کنند، گفت: کشاورز به مسئولان دولتی اعتماد ندارد اگر این اعتماد وجود داشت تولید کننده به حرف دولتمردان گوش می‌کرد و الگوی کشت خود را تغییر می‌داد اما متأسفانه اقدامات مسئولان در طی سالیان گذشته منجر به از دست رفتن این اعتماد شده است.