آیا جنگ سوم قره باغ آغاز شده است؟/ خط قرمز ایران مشخص است

خبرگزاری مهر، بین الملل: ترافیک پروازهای ترابری از مبدا ترکیه و رژیم صهیونیستی به سمت باکو، آرایش نیروهای نظامی این کشور در حاشیه قره‌باغ کوهستانی و استان سیونیک، تشدید دومینه‌وار درگیری‌های محلی میان نیروهای ارمنی و جمهوری آذربایجان نشان از قریب الوقوع بودن هرگونه برخورد نظامی مستقیم میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان دارد. انفجار کامیون متعلق به ارتش جمهوری آذربایجان و کشته شدن چند تن از نیروهای نظامی این کشور به نقطه شروع دور جدید درگیری در قفقاز جنوبی تبدیل شده است. برهمین اساس نیروهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان اهداف یکدیگر را در منطقه قره‌باغ کوهستانی هدف قرار می‌دهند.

صبح روز سه‌شنبه نوزدهم سپتامبر ۲۰۲۳، رسانه‌های جمهوری آذربایجان مدعی انفجار کامیون حامل نیروهای این کشور توسط «مین» در منطقه خوجاوند و کشته شدن هفت نفر شدند. به فاصله چند ساعت وزارت دفاع جمهوری آذربایجان با انتشار بیانیه رسمی از آغاز «اقدامات ضدتروریستی محلی» در منطقه قره باغ کوهستانی با هدف بازگردان نظم مبتنی بر قانون اساسی خبر داد. در این بیانیه باکو نیروهای مسلح ارمنستان را به اقداماتی همچون حملات پراکنده، مین گذاری و گلوله‌باران مناطق آزاد شده متهم کرده است. همچنین جمهوری آذربایجان در اقدامی یکجانبه ضمن بستن آسمان خود بر روی ارمنستان، راه‌های ارتباطی این کشور با منطقه قره باغ را نیز مسدود کرد. به نظر می‌رسد وقایع جاری در قره‌باغ کوهستانی بهانه لازم به باکو برای قطع کامل ارتباط ایروان با مردم ارمنی این منطقه را داده است.

در سوی مقابل وزارت دفاع ارمنستان از حمله نیروهای جمهوری آذربایجان به مواضع نظامیان این کشور خبر داد و اعلام کرد که هیچ نیرویی در آرتساخ ندارد. پاشینیان بلافاصله جلسه اضطراری شورای امنیت ملی ارمنستان را با حضور مقامات نظامی- امنیتی برگزار نمود. روسیه نیز به عنوان طرف میانجی و ضامن آتش‌بس میان طرفین ضمن دعوت باکو- ایروان به پایان خون‌ریزی و بازگشت به روند مذاکرات سیاسی- دیپلماتیک، اعلام کرده که ادعا باکو مبنی بر هماهنگی عملیات با صلح‌بانان روسی نادرست است! وزیر دفاع ترکیه اما در تماس تلفنی با ذاکر حسن‌اف همتای جمهوری آذربایجانی خود از اقدامات نظامی باکو حمایت کرد.

در دقایق ابتدایی حمله ارتش جمهوری آذربایجان، وزارت دفاع این کشور خبر از انهدام ایستگاه جنگ الکترونیک نیروهای ارمنی در روستای «آشاغی» داد. همچنین رسانه‌های وابسته به باکو با انتشار تصاویری مدعی شدند که به وسیله حملات موشکی توانستند سامانه پدافندی تور «خان‌کندی» قره‌باغ را هدف قرار دهند. برخی منابع محلی از حملات ترکیبی (موشکی- پهپادی) و وارد شدن آسیب جدی به روستاهای واقع در منطقه خبر می‌دهند.

از پیروزی ایروان در جنگ نخست قره‌باغ در سال ۱۹۹۴ تا بازپس‌گیری سرزمین‌های جمهوری آذربایجان در جریان جنگ ۴۴ روزه، جمهوری اسلامی ایران به عنوان «میانجی» در منطقه قفقاز جنوبی همواره از موضع باکو مبنی بر بازگشت سرزمین‌های این کشور براساس قطع‌نامه ۸۸۴ شورای امنیت سازمان ملل حمایت کرده است. در عین حال مقامات سیاسی- دفاعی ایران اعلام کردند که تغییر ژئوپلیتیک منطقه قفقاز جنوبی و مرزهای بین‌المللی خط قرمز قطعی تهران بوده و به هیج وجه این موضوع را تحمل نخواهد کرد مقامات سیاسی- دفاعی ایران اعلام کردند که تغییر ژئوپلیتیک منطقه قفقاز جنوبی و مرزهای بین‌المللی خط قرمز قطعی تهران بوده و به هیج وجه این موضوع را تحمل نخواهد کرد.

رهبر معظم انقلاب در مهرماه ۱۳۹۹ ضمن حمایت از موضع باکو مبنی بر بازپس گیری سرزمین‌های اشغال شده، بر لزوم عدم استقرار عناصر تکفیری در نزدیکی مرزهای ایران تاکید کردند. ایشان همچنین در جریان دیدار با رؤسای جمهور روسیه و ترکیه در حاشیه نشست تهران، بر عدم تغییر مرزهای بین‌المللی در منطقه قفقاز جنوبی تاکید نمودند. برگزاری رزمایش‌های منظم یگان‌های ارتش و سپاه پاسداران در مرزهای شمال‌غربی ایران پیام جدیت جمهوری اسلامی در محافظت از مرزهای خود با کشورهای همسایه است.

در شهریورماه ۱۴۰۲، رئیسی در جریان تماس تلفنی با نخست‌وزیر ارمنستان بر موضع اصولی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر عدم تغییر مرزهای جغرافیایی تاکید کرد. محمد جمشیدی معاون سیاسی رئیس جمهور در خصوص جزئیات این تماس تلفنی گفت: رئیسی بر سه مسئله کلیدی تاکید کردند؛ ۱. هرگونه تغییر ژئوپلتیک و مرزهای منطقه خط قرمز ماست ۲. غیر از فرمت ۳+۳، همکاری با هر بیگانه، اجرای رزمایش با آنها و سفرهای مشکوک فقط اوضاع را پیچیده می‌کند ۳. ایران آماده هرگونه کمک به دو طرف برای حل و فصل موضوع است.

امیر محمدرضا آشتیانی وزیر دفاع دولت سیزدهم در حاشیه جلسه هیأت دولت در پاسخ به سوالی در خصوص افزایش تنش‌ها در منطقه قفقاز جنوبی گفت: «موضع جمهوری اسلامی کاملاً مشخص است. آخرین ملاقاتی که از ستاد کل نیروهای مسلح در این زمینه برگزار شد، مواضع ما را کاملاً روشن کرد. به هیچ‌وجه تغییری در ژئوپلیتیک منطقه نمی‌پذیریم و این برای همه روشن است.»

امیر عبداللهیان وزیر امورخارجه کشورمان نیز در جریان دیدار با هاکان فیدان وزیرخارجه ترکیه در تهران به صورت علنی اعلام کرد که ایران هرگونه تغییر ژئوپلیتیک منطقه و محدود کردن مسیرهای تاریخی و ترانزیتی موجود در منطقه را هرگز تحمل نخواهد کرد. تاکید مقامات بلندپایه ایرانی بر عدم تغییر مرز ایران- ارمنستان میزان حساسیت تهران به این موضوع را نشان می‌دهد. موضوعی که مقامات آذری باید در تصمیمات آتی خود به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند.

بهره سخن

آغاز تبادل آتش میان نیروهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان در منطقه قره‌باغ کوهستانی ممکن است مقدمه برنامه اصلی باکو برای حمله به استان سیونیک ارمنستان و کسب حاکمیت کریدور زنگزور در آستانه مرزهای ایران باشد.

برخی کارشناسان معتقدند آنکارا- باکو با حمایت تل‌آویو برای تکمیل مسیر «کریدور میانی» مصمم هستند و طی سال‌های اخیر سعی کردند مقدمات سیاسی- امنیتی آن طرح را آماده کنند. در سوی مقابل جمهوری اسلامی ایران ضمن رد هرگونه ماجراجویی منطقه‌ای، بر شکل‌گیری سازوکار گفتگو منطقه‌ای برای حل‌وفصل نهایی مسئله قره‌باغ و ایجاد مسیرهای ترانزیتی مشترک در قفقاز جنوبی تاکید دارد. کنار گذاشتن گزینه دیپلماسی و آغاز تجاوز نظامی به مرز مشترک ایران- ارمنستان بر خلاف سیاست حسن همجواری و احترام به مرزهای بین‌المللی است و می‌تواند پیامدهای جدی برای باکو به همراه داشته باشد.